3 « ШЕВ» ЗАУЫТЫ ӨНДІРІСІН МЕТРОЛОГИЯЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
3.1 Қиыршық тастың химиялық құрамы, жіктелуі және қолдану саласы
Қиыршық тас - ірілігі 5мм ден үлкен, органикалық емес, сусымалы, тау жыныстарын ұсақтау нәтижесінде алынатын қиыршық тас. Қиыршық тастың массасы 1м3-қа 1,3:1,4тн болып есептелген. Тағайындалу аумағы карьерде арнайы каналы белгіленіп, тауды бұрғылап тесіп, белгілі тереңдікте жарылыс жасау арқылы алынады. Өнім ашық әдіспен алынады.
Қиыршықтастың химиялық құрамы ( %):
SiO2 - 47,1-47,8 % Al2O3 - 13-13,7 %
Fe2O3 - 15,2-16 % TiO2 - 1,5-1-,75%
CaO - 9,4-10,2 % MgO - 5-5,3%
Қиыршық тас - бұл тау жыныстарын немесе жасанды тастарды өлшемдері 5-тен 77 мм-ге дейін жететін кесектерді уату кезінде алынған материал. Қиыршық тас дәндері қисық формалы, беті кедір-бұдыр болып келеді. Сондықтан қиыршық тас гравийге қарағанда цемент тасымен берік байланысады. Мұнда ірі толтырғыш беріктігінің маңызы үлкен, өйткені ол бетонның қаңқасын құрайды. Сондықтан ереже бойынша ірі толтырғыш бетонның өзінен 2-3 есе берік болу керек.
Бетонның жоғарғы сапасын қамтамасыз ету үшін ірі толтырғыштар таза, зиянды қоспаларсыз болуы қажет. Оның құрамының 15%-ын (масса бойынша) ине және табақша тәріздес дәндер құрауы тиіс. Ірі толтырғыш цементтегі заттармен, элементтермен химиялық байланысқа түспеу керек. Улы қоспалардың әсерін төмендету үшін қолданудың алдында толтырғыштарды тазалайды, шаяды.
Жеке тау жыныстарынан алынған гравий мен қиыршық тастың минералдық құрамы әр түрлі болып келеді. Қиыршық тастың петрографиялық құрамының әр түрлілігінің тән мысалы ретінде карьердегі гравий (қиыршық тас) алынған. Қиыршық тастың петрографиялық құрамының әр түрлілігі туралы 2- кестеде көрсетілген [9].
Кесте-2. Қиыршық тастың петрографиялық құрамындағы айырмашылығы
Петрографиялық құрамы Қиыршық тас құрамындағы шамасы,% Қиыршық тас сапасы
Гранит 9,5-14,5 Берік түйіршіктер, бетонның жоғарғы сапасын қамтамасыздандырады
Диабаз 1,3-1,4 Берік түйіршіктер, бетонның жоғарғы сапасын қамтамасыздандырады
2- кестенің жалғасы келесі бетте
2-кестенің жалғасы
Тақта тас 0,4 Суыққа төзімділігі төмен және түйіршіктері берік емес
Кварцит 6,5-17,4 Берік түйіршіктер, бетонның су өткізбеушілігін төмендетеді
Амфиболит 0,4-1,7 Берік түйіршіктер
Шақпақ тас
9,9-16,5 Берік түйіршіктер, бетонның су өткізбеушілігін төмендетеді
Құмдақ 3,5-4,7 Әр түрлі беріктікті түйіршіктер, бетонның су өткізбеушілігін төмендетеді
Сары әктас 7,2-17,3 Түйіршіктері суыққа төзімді емес және беріктігі төмен
Сазды тақта тас 6,6 Түйіршіктері суыққа төзімді емес және беріктігі төмен
Қоңыр темір тас 0,2-0,4 Түйіршіктері суыққа төзімді емес және беріктігі төмен
Сырланған әктас 7,4-14,5 Түйіршіктері суыққа төзімді емес және беріктігі төмен
Тығыздалған әктас 12,2-17,1 Берік түйіршіктер, бетонның жоғарғы сапасын қамтамасыздандырады
Қуысты әктас 8,6-21,8 Суыққа төзімділігі төмен және түйіршіктері берік емес
Слюдалы тақта тас 0,7-2,0 Суыққа төзімділігі төмен және түйіршіктері берік емес
Генезисі бойынша әр түрлі қиыршық тас түйіршіктері қоспа және бетон техникалық қасиеттеріне әсер етеді.
Автомобиль жолдары мен аэродромдарда және ауыр, майда дәнді жеңіл толтырғыш ретінде, ұяшықты және силикатты бетондарда, құрылыс қоспаларында, құрғақ қоспаларды дайындау кезінде толтырғыш ретінде қолданылады. Қиыршық тас қолдану саласы оның параметрлеріне де байланысты. 5-10 және 5-20мм қиыршық тастың фракциялары асфальт өндірісінде жиі қолданылады, бетон мен темір бетонды конструкциялауға 20-40мм фракциялы Қиыршық тас қолданылады, 40-50мм фракциялы қиыршық тасты темір жол төсеуде және жөндеуде, іргетас қалауда, трамвай жолдарында, автомобиль жолдарын төсеуде қолданылады [10].
