Өткен ғасырдың басындағы кәсіпорынды басқару бойынша туындаған ойлар «тейлоризм» мектебінің идеяларымен сайкес келіп отырды. Сол уақытта басқару жүйесі негізінен инженерлік ғылымдардың ойларын төменгі өндірістік буындағы басқаруға алып өтуден тұратын. Бірақ тезарада басқару әлеміндегі ойшылдар «тейлоризмнің» шектеулілігін жете түсінді. Батыс басқарушылық пікірдің дамуындағы ірі қадамды енді классикалық, ең алдымен, «формалық» ұйымдастыру құрылымдар мен жүйелер құруға бағытталған нұсқауда «әкімгершілік ғылымның» бірінші өзіндік нәтижесі ретінде мойындауға болады. Американдықтар бұл французды менеджменттің әкесі деп атайтыны кездейсоқ емес [18].
1940-1960 жылдары бұл бағыт әлеуметтік жүйелер ретінде ұйымдар теориясының дамуымен жалғастырылды, бірақ өзінің сипаты бойынша бұл басқаруда – адамның тәртібі туралы ғылымдар – психология мен социологияның жетістіктерін пайдалану еді.
Басқарушылық сана-сезімдегі жаңа алға ұмтылу – 1950-1960 жылдардағы шешімдерді негіздеудің қазіргі заманғы сандық әдістерінің дамуын - басқаруда математика мен компьютерлер қолданудың тікелей нәтижесі болды. Атап айтқанда, «сандық мектеп» әлемдік басқарушылық сана-сезімде уақыттың өтуі бойынша «басқару ғылымды» жақтаушылардың ақылға жеңдірушілігімен және адамшылық қатынастар, ұйымдар мен қоғамда үйлесімділікті тәртіпке келтірудің ойшылдары ережелердің арасындағы шиеленісті жоюға жағдайлар тудыратын басқарушылыққа – күрделі құбылыстарды үйлестіретін, жинақтайтын ғылымның салаларын – жүйелер теориясының ережелерін және кибернетиканы жұмылдыруды ынталандырады [19].
70 жылдардың аяғында кәсіпорын өзінің көп түрлі сыртқы мен ішкі ортасына икемделетін ашық жүйе және кәсіпорынның ішінде болып жатқанның басты себептерін оның сыртынан іздеу керек деген анық тұжырымдалған пікір барлық басқарушылық сана-сезім үшін ерекше болды. 1970-1980 жылдары басқарушылық ортасының үлгілері мен түрлі нысандары арасындағы өзара байланыстардың қарқынды дамуы байқалды.
90-шы жылдары басқару теориясы бойынша өзіндік ерекшеліктері бар үш беталыс көрінеді. Олардың біріншісі қазіргі өндіріс пен қызмет көрсетудің материалдық, технологиялық негізінің маңызын жете түсінумен байланысты. Бұл тек басқаруда компьютерлер қолданумен емес, жалпы алғанда, ұйымның мақсаттарына жетуге техникалық ілгерішілдіктің ықпалы күшеюімен, бәсекелестікте жеңу үшін өнімділік пен сананың ролін арттырумен пайда болады. Басқарушылық сана-сезім қайтадан, онда жаңа, тереңірек және дұрыс негізде «технократизмнің» біраз күшею кезеңіне кіреді [20].
Дамыған елдердің интенсивті инновациялық қызметі экономикасының дамуына тәуелді болып келеді. Қазақстанның экономикасының технологиясы көбінесе импортты техника мен технологияға тәуелді болып барады. Қазақстан Республикасының инновациялық қызметін дамыту үшін елдің экономикалық қызығушылығындағы отандық кәсіпорындар базасында инновациялық өндірісті дамыту және жақсартуға бағытталған инновациялық климат жасалуы қажет. Елдің инновациялық дамуына мемлекет араласпаса, күтіліп тұрған нәтижелерге әкелмейді, сол себепті инновациялық және инвестициялық саясаттың іске асырылуы жеке зерттелуі мемлекеттік бақылаудың немесе реттеудің объектісі болып қалуы керек. Мемлекеттің инновациялық саясаты форма, тәсіл және бағыттардың жиынтығын, жаңа технология мен өнім түрлерін шығару мақсатындағы өндіріске мемлекеттің әсер етуі, сонымен қоса осы негізде отандық тауарларды өткізетін нарықты кеңейтуді көрсетеді. Мемлекеттік бөлінген қаржылар мен субсидиялар мемлекеттік және мемлекеттік емес секторларға, шын мәнінде инновациялық бағыттар немесе көп бағытты инновацияны қамтамасыз ету үшін беріледі. Ғылыми және техникалық зерттеулерге жағдай жасау олардың нәтижесін қолдану бағытындағы еркін және тұтас ғылыми саясаттың жүзеге асу идеясы ең алғаш рет АҚШ-та бірінші дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейін құрылған. Ал Еуропалық елдерде бұл процесс 10–15 жылдан кейін пайда болды. Бұрын біріктіруші экономикалық саясат ретінде шыққан ғылыми- техникалық саясат дәл осы уақытта ұлттық саясаттың еркін бағытына айналды. Қазір әр түрлі деңгейдегі инновацияны басқарудың корпорацияны бөлшектеуден мемлекеттікке дейінгі, яғни арнайы экономикалық саясатты іске асыру үшін шақырылған көп формасы бар. Барлық саясат секілді ол әр түрлі елдерде бірдей емес, бірақ та олар сол бір арнайы бағытқа яғни инновациялық белсенділікке ынталандыру және ғылыми техникалық потенциалды дамытуға бағынышты. Ғылымдағы лидерлікке бағытталған пайдаланушы елдердегі модельдің мәні – ғылыми өндірістік циклдің барлық кезеңдерін қамтитын (АҚШ пен Ұлыбритания) кең масштабты мақсатты жобаларды жүзеге асыру. Ол келесіден тұрады: бюджет есебінен алынған ҒЗТКЖ-дың барлық нәтижелері, кез келген отандық өндірушілерге тегін немесе белгіленген бағамен беріледі. Бұл саясат жаңаны енгізудің басты импульсі – техника мен ғылым деңгейінен шығады, олардың дамуы үшін ең алдымен мемлекет жауап береді. Олар негізінен атом энергиясы, қару-жарақ, космос салаларындағы жаңа енгізулер болатын. Бұл түрдегі инновация стратегиялары «лидерлік» немесе «өсіру» стратегиясы деп аталады. Инновация негізінен өзінің фундаментіне, зерттеулеріне байланысты пайда болады, ол әсіресе тәжірибе көрсетіп отырғандай техникасы жоғары елдерде қалыптасып отыр (соңғы жылдары бұл стратегияны Жапония қолдап отыр). «Иммитациялық модель» немесе «шеттен алу» моделі Жапония, Оңтүстік Кореяда қолданылады, олар лидер елдерінде құрылған инновацияны шеттен алуға негізделеді. Бұл стратегия бастапқы инновация кезеңін өткізуге және осы бұрыннан белгілі өнімдердің жетілуіне көмектеседі. Инновациялық дамудың келесі түрі «тасымалдау» стратегиясы болып табылады және ол кейбір елдерде: Оңтүстік Шығыс, Азия және Қытайда қолданылады. Бұл стратегия ғылыми- техникалық қайта жұмыстарды қажет етпейтіндіктен өте қарапайым болып табылады. Инновацияны сатып алушы ел бұрыннан белгілі өнімді өз елінде ешқандай өзгеріссіз және жетілдірусіз шығарады. Мысалы, инновация стратегиясын қабылдау уақытында жетістіктерге жеткен ел – Жапония болып табылады. Жапонияның технологиялық саясаты экономикалық өсудің негізі болып табылады. Соңғы 30 жылда Жапония 10 млрд. долларды шетел технологиясын сатып алуға жұмсады. Жалпы лицензияның саны 52 мыңға жуықталды, және соның жартысы АҚШ-тан сатып алынған. Ғылыми техникалық білімнің белсенді импорты Жапония үшін өндірістік дамыған елдермен технологиялық жарылысты елеулі азайтты. Бұл жерде маңызды рольді мемлекет атқарады, мемлекет қана капитал қысымын, технологиялық білімнің ірі кәсіпорындар мен кіші фирмаларға таралуын қамтамасыз етеді. Мемлекет бұл секторды мақсатты инвестиция, жеңілдік несие, салық және амортизация нормасы көмегімен қолдайды. Инновациялық қызметті қолдаудың дәстүрлі тәсілдерінен бөлек Жапонияның мемлекеттік органдары арнайы әдістерді кең қолданады: 1) жеке банктер арқылы ұсынылған қаржылық қаражаттың мақсатты бөлінуі, және олардың басым салаларға бағытталуы; 2) озық технологияны жасап шығарудағы кәсіпорындармен бірлесіп жұмыс жасау; 3) шетелдік елдермен ғылыми-техникалық айырбасты бақылау. Біздің ойымызша, мемлекеттік инновациялық саясаттың Жапониялық иммитациялық моделінің артық жерін Қазақстан үшін пайдалануға, ұсынуға болады. Қаншалықты жоғарғы деңгейдегі, фундаментальды зерттеулеріне қарамастан, Қазақстан әлі де ішкі ғылыми техниканы игерген жоқ, және жаңа жоба үшін қаржы инвестицияларының қайнар көздері жоқ. Бұл стратегия қаржы қаражаттарын инновациялық процестің кейбір кезеңінен «секіріп өту» есебінен үнемдеуге мүмкіндік береді. Жапония фирмалары патент пен лицензияны өзгеріссіз күйде сирек қолданатынын атап өткен жөн. Сатып алынған 90 %-ға жуық технологиялар қайта жасалған және жақсартылған. Сондықтан, иммитациялық стратегия, өзіміздің инновациялық мүмкіндіксіз көп бере қоймайды. Әлемдік тәжірибе ресурстарды ғылымға салудың екі негізгі сызбасын ұсынады: білімді өндіру, бюджетпен қаржыландырылған және алынған нәтижелерді кең тұтынушылар тобына тегін ұсынатын ірі лабораторияларды ұйымдастыру жолымен мемлекеттің тікелей қатысуы. Көбіне мұндай лабораториялар денсаулық сақтау, қорғаныс, энергетика мен ауыл шаруашылығы мәселелерін шешумен айналысады. Бірінші жағдайда мемлекет өз мойнына 20 %-дан 50 %-ға дейінгі ғылыми шығындарды алады. Бюджет есебінен университеттегі түбегейлі ғылым, мемлекеттік лабораторияда қорғаныс сипатындағы зерттеулер толығымен қаржыландырылады және келісім-шарт бойынша ҒЗТКЖ- дың жеке салаларында мынаны құрайды: АҚШ – 34 %, Франция – 22 %, Ұлыбритания- 16,5 %, Жапония - 1,2 % (Жапония экономикасы қорғаныс құрамдасының төменгі үлесімен ерекшеленеді). Зерттейтін жобаға грант ретінде өтеусіз субсидияны ұсыну – түбегейлі ғылымды қаржыландырудың тиімді формасы болып табылады. Көптеген елдерде өтеусіз субсидияны шағын инновациялық бизнесті қолдау бағдарламасы бойынша шағын инновациялық фирмалар алады. Тікелей мемлекеттік қолдаудың келесі түрі инновациялық процесті құқықтық реттеу болып табылады. Ғылыми жұмысшылармен инновациялардың құқығын, ғылыми және инновациялық қызыметтің статусын заңмен бекіту қажет [21]. Инновациялық қызмет субъектілердің құқығын қорғау, жеке меншік сұрағы бойынша заң актілері блогының бар болуын ұйғарады. Инновацияны таратудың орталық жүйесі, кеңес беретін орталықтар, ғылыми-техникалық парктер, бизнес-инкубаторлар, инновациялық қызмет субъектілеріне көмек көрсететін әртүрлі инновациялық қорлардың инновациялық инфрақұрылымын қалыптастыру арқылы, мемлекет инновациялық процестің дамуына қолдау көрсетеді. Сонымен, мемлекет тікелей және жанама инновациялық қызметті қолдау әдістері арқылы, инновациялық процесті жүзеге асырудың жағымды жалпы шаруашылық және әлеуметтік-саяси климатын құрады. Сонымен қоса, инновациялық процеске тікелей әсер етуден басқа, әлемдік тәжірибе көптеген жанама араласуларды жасап шығарды, олар салықтық, несиелік, кедендік және амортизациялық саясатты мемлекеттік реттеу жүйесі арқылы жүзеге асырады. Мемлекеттің инновациялық саясатының жанама әдістері инновациялық процестің өздерін ынталандыруға бағытталған. Жанама инновациялық саясаттың кең таралған әдісі салықтық және амортизациялық заңдылықтың либерациясы болып табылады. Дамыған елдерде инновациялық қызметті мемлекеттік реттеудің мынадай жанама әдістері кең қолданылады: яғни, салық жеңілдіктері, жеңілдікпен несиелеу, жеделдетілген амортизация мен инновациялық жеңілдіктер. Атап өткен жөн, барлық мемлекеттік қолдау түрі тек қана инновациялық процеске бағытталып қана қоймай, инновациялық белсенділікті көтеруі керек. Мемлекеттік қолдаудың басты түрі – салықтық ынталандыру, ол жақында ғана пайдаланылуда. Қолдаудың бұл түрі көптеген дамушы елдермен кең қолданылды, ол мынадай артықшылыққа ие: - жеке сектордың автономдылығы және оның зерттеу жұмысын таңдауға бағытталған экономикалық жауапкершілігін сақтайды; - биліктің барлық деңгейінде аз бюрократиялық жұмысты талап етеді. Салық жеңілдігінің екі негізгі түрі көлемдік және өсімдік болып табылады. Жеңілдік көлемді қағидасының қызмет етуі шығынның пропорционалды мөлшеріне жеңілдік береді. Осы жағдайда заңмен қабылданған жеңілдік пен өсімдік жеңілдік базалық деңгеймен салыстырғанда зерттеу жұмыстарына шығынның көбеюі бойынша анықталады. Қай әдіс тиімдірек екендігі туралы бірдей тұжырым жасау қиынырақ. Әрбір мемлекет өзінің ерекшелігі мен мүмкіндігін ескере отырып, ғылым мен ғылыми зерттеулер саласында өте қолайлы саясатты қолданады. Әр түрлі елдердің тәжірибесі көрсеткендей, біздің ел үшін бюджеттік субсидия мен салық жеңілдіктерінің оңтайлы үйлесуі, байланысуы өте тиімді болып табылады. Экономикадағы өзгерістер жаңа сапалы жағдайдағы инновациялық қызметтің активизациялық маңыздылығын жоғарылатты, өндірістің ғылыми көлемді дамуының тездетілуі, экономиканы қайта ұйымдастыруға мүмкіндік беру, елдің инновациялық потенциалын қалыптастыру проблемасы, экономиканың өсуі үшін қажетті фактордың болуын қамтамасыз ету жағдайы болуы керек. Инвестициялық және инновациялық қызметті мемлекеттік қолдаудың келесі түрі – амортизациялық саясат. Амортизация мөлшерін көтеру мен аударымдар сапасының көбеюі, кәсіпорынның қаржылық мүмкіндігі, сонымен қоса, техникалық база мен инновацияның жаңаруына инновациялық бейімділікті кеңейтеді. Шетел тәжірибесінде жеделдетілген амортизация әдісі кең қолданылады. Мәні бойынша, бұл әдіс негізгі капиталын жаңарту үшін салым салатын кәсіпорын алатын салықтық жеңілдік ретінде көрінеді. Жеделдетілген амортизация артықшылығы салық салатын пайданы азайту болып табылады. Сол себепті өндірістік аппаратты және жаңа технологияны енгізуді жаңарту үшін амортизациялық қорға қаражат тез жинақталады. Инновациялық кәсіпкерлікте маңызды орынды шағын кәсіпкерлік алады. Шағын бизнес – нарықтық экономиканың ажырамас бөлігі, онсыз балансталған динамикалық дамушы халықшаруашылық кешені болуы мүмкін емес. Шағын бизнес жүйесінде басты рөлді инновациялық процесс алады. АҚШ-тың алюминий өнеркәсібінде 149 шынайы жаңалықтардың 1/7 бөлігі ғана ірі корпорация лабораториясында шығарылған. Шамамен жаңартулардың 40 % дамыған елдерде шағын және орта фирмалар шығарған. Шағын инновациялық бизнес жоғары тәуекелге ие, сондықтан оны тәуекелдік немесе венчурлық деп атайды. Сонымен бірге, қаржылық табыс жағдайында шағын компаниялар ірі компанияға айналуы мүмкін. Шетел тәжірибесі, шағын инновациялық бизнестің рөлі үлкен екенін көрсетеді. Ірі фирмалар ішкі және сыртқы орта әсеріне өте икемді, сонымен қоса қиын басқару пирамидасына ие. Мұның бәрі инновациялық циклды қиындата және ақырындата түседі, ал бұл болса инновациялық идеаның ескіруіне алып келеді; - қиын ұйымдастыру құрылымы жоқ болғандықтан, олар нарықтық ортаның өзгеруіне икемді әсер етеді. Сонымен қоса, шағын бизнес сыртқы орта өзгерісіне жоғарғы тәуелділігімен ерекшеленеді және оған жоғарғы тәуекелдік тән; - шағын инновациялық кәсіпорындар, ірілерге қарағанда ҒЗТКЖ-ға көп қаражат салады. Шағын бизнестің осындай ерекшеліктері олардың қызметін қолдау маңыздылығын, нарық коньюктурасының жағымсыз факторларынан қорғау керек екендігін көрсетеді. Қазіргі күні елімізде дамыған елдердегі секілді, шағын инновациялық бизнесті қолдаудың кешенді механизмі жүргізілуде. АҚШ, Жапония, Англия, Германияда және т.б. дамыған мемлекеттердегі секілді, шағын инновациялық фирманың қызметіне көпжақты жәрдемдесу жоқ. АҚШ-тың осындай формасын қолдау қызметі 1953 жылдан бастап шағын бизнесті арнайы әкімшілендіру арқылы жүзеге асырылады. 1978 жылдан бастап ол инновация облысындағы федеративті саясат оның шегінде ғылымның Ұлттық қоры жеке зерттеулері үшін «Ұлттық тұтынудағы шағын бизнес» деген бағдарламаны қаржыландырған. Германияда екі мемлекеттік орган қызмет етеді: зерттеу және технология Министрлігі, шағын, орта фирмалардың инновациялық қызметке жәрдемдесуімен айналысатын Экономика министрлігі. Ал Канадада шағын инновациялық бизнесті ғылым мен технология Министірлігі, өнеркәсіп пен сауда Министрлігі және зерттеу бойынша Ұлттық кеңес қолдайды. Инновациялық қызмет дамуы, инновациялық процесті реттеу, инновация саясат моделінің шетелдік тәжірибесіне талдау келесі қорытындыларда көрсетілген. Қорыта келіп, дүниежүзілік тәжірибе ғылыми-техникалық және инновациялық саясаттың экономикалық құрал-жабдығының үлкен спектрін ұсынады, оның көмегімен макро және микродеңгейде инновациялық процесті реттеуге болады. Бұларды толық мөлшерде пайдалану тіпті бай елдер өздеріне рұқсат ете алмайтын үлкен қаржы қаражатын талап етеді [22].
2003-2015 жылдарға Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық даму cтратегиясын іске асыруда маңызды орын инвестициялық қорға беріледі [23, 375 б].
Инвестициялық Қордың қызметі инвестициялық саясаттың мақсаттары, міндеттері, бағыттары оның мемлекеттік органдар және басқа ұйымдармен өзара әрекеттестіктерінің ерекшеліктерін белгілейтін «Қазақстан инвестициялық қоры туралы» заңымен реттеледі. Қазақстан инвестициялық қоры Қазақстан Республикасының Үкіметі жалғыз құрылтайшысы болатын акционерлік қоғам түріндегі коммерциялық ұйым болып табылады. Қордың құрылуы мен қызметі «Қазақстан инвестициялық қоры туралы» заңымен ескертілген, акционерлік қоғамдар ерекшеліктерінің есебімен Қазақстан Заңнамасымен алдын ала қарасытырылған тәртіппен жүргізіледі. Қор қызметінің мақсаты экономиканың шикізатсыз секторындағы жеке сектордың бастамаларына қаржылық қолдау көрсету, келешегі бар ұйымдардың жобаларына инвестициялар салу мен тарту арқылы Қазақстанның индустриалды-инновациялық саясатына көмектесу және жүзеге асыру болып табылады [24].
Қор қызметінің негізгі бағыттары өтімді және тиімді инвестициялық жобалар жүргізетін келешегі бар ұйымдарға инвестициялар салу мен тарту болып табылады. Қорды инвестициялау қордың инвестициялық деклорациясымен сәйкес жүргізіледі. Қор төмендегі шарттар сақталған кезде инвестициялауды жүргізеді:
инвестициялық жоба Қазақстан Республикасының индустриалдық- инновациялық саясатының негізгі бағыттарына сәйкес келуі;
инвестициялық жоба экономикалық және қаржы өлшемдері бойынша тартымды болуы;
инвестициялық жоба жоғары технологиядағы өнім шығару, шикізат пен материалдар өңдеуді тереңдету, өнім мен қызметтер өндірісінің көлемін арттыру мен жоғарғы сападағы ұйымдардың технологиялық күш-қуатын арттыруға бағытталуы.
Бұрынғыдай, инвестициялық қызметті қаржыландыру мәселесі маңызды болып қала береді. «Республикалық инновациялық қор» акционерлік қоғамы Қазақстан Республикасындағы инновациялық қызметті дамыту, ғылымсыйымды өндірістер құрудағы көмектесу мен инновациялық жұмыстарды қайтарымды қаржыландыру тетігін жүзеге асыру мақсатында құрылған. Оның жарғылық капиталындағы мемлекеттің үлесі 100%-ды құрайды. Инновациялық қордың құрылуы венчурлі қаржыландыруды ынталандыру, инновациялар енгізудің тиімді нарықтық тетіктер болмаудың жүйелі мәселесін шешуі тиіс.
Инновациялық қордың міндеттері болатындар:
- отандық және шетелдік инвесторлармен бірге венчурлі қорлар құру;
- гранттар беру жолымен экономиканың коммерциялық әсері мен технологиялық даму қозқарасынан алдағы уақытта ұтымды болатын жаңа технологиялар, тауарлар, қызметтер жасау үшін бағытталатын қолданбалы ғылыми зерттеу және сынау-құрастыру, жұмыстарын қаржыландыру;
-инновацияланатын кәсіпорындардың жарғылық капиталында үлесті бақылаусыз қатысу жолымен инновациялар енгізуді қаржыландыру;
-ұлттық инновациялық инфрақұрылымның (технополистердің, технобақтардың, бизнес-инкубаторлардың, инновациялық орталықтардың) элементтерін құруда қатысу;
- ғылыми-техникалық өнімнің нарығын қалыптастыруға қатысу;
- «инвестициялық технологияларды көшіру, шеттен алу мен нығайту», оларды коммерциялау және енгізу салаларында халықаралық ынтымақтастықты дамыту [25].
Инновациялар енгізу кәсіпорында өздерінің меншікті қаржыларының жоқтығы және несие алу үшін жоғары пайыздық мөлшерлемелерімен тоқтатылады. Талдау, отандық кәсіпорындардың қысқарылып жатқан инновациялық қызметінің жағдайында шетелдік кәсіпорындармен қазақстандық зерттемелерді қаржыландыру үнемі өскенін көрсетеді.
Инновациялық қызметпен айналысатын шетелдік кәсіпорындардың көпшілігінің стратегиясы, олардың пайдасының 30-40%-ы жаңа технологиялар енгізу есебінен алынған тауарлар мен қызметтер сатудан болғанынан тұрады.
Орташа алғанда, бүгін нарыққа ұсынылған 1500-ден астам жобалардың тек қана 1 жоба соңғы өнім түрінде жүзеге асырылады. Мұндай жағдай АҚШ-та да, Жапонияда да, Еуропада да байқалады. Шетелдік зерттеулерде ғылымға елдің ЖІӨ-нің 1%-нан кем болмайтын шығыстар бүкіл ұлттық экономикаға зиян келтіретіндігі аталып өтеді. АҚШ, Германия мен Жапонияда ғылымға жұмсалатын шығыстар 2,5% дан 3%-ға дейін көлемді құрайды. Қазақстандағы бұл көрсеткіш соңғы жылдар бойы 2%-дың деңгейінде тоқтап тұр.
Қазақстанда бүгін алдағы уақыттағы дамудың стратегиясын таңдау үшін негіз ретінде өзінің ғылыми-технологиялық әлеует, халықаралық кооперация, тиісті өз-өзін бағалаудың даму және іске асырудың жаңа мүмкіндіктері ашылатындығын атап өту қажет.
Нарықтық қайта құрулар жолы бойынша ең дамыған елдердің ғылыми әлеуетіндегі құрылымдық өзгерістерді талдау бұл өзгерістер екі бағытта:
академиялық ғылымның жоғарғы оқу орындарымен жақындасуын;
салалық институттар – кәсіпорындар және қаржы-өндірістік топтармен жақындасқанын дәлелдейді [26].
Нарық жағдайында ғылым ұлттық инновациялық жүйенің орталығы болады. Әлемдік тәжірибе бұл жүйенің басты әлементі адам ресурсы екенін куәландырады. Білімдердің екі түрін көрсету келісілген. Кодталған білім жазылып және символдар, формулалар, ақпараттық мәтіндер арқылы берілуі мүмкін. Батыста білімдердің екінші түрі жүзеге асқан: жеке білімдердің жиынтығы, дағдылар, қабілеттер, мінездің инновациялық белгілері және т.б. білімдер деп айтады. Сонымен ең тиімді инновациялық қаржы салымдар, адамға салынған қаржылар болып саналады.
Кез келген инновация өндіріс технологиясын жетілдіру мен өндірісті басқаруға бағытталады, сондықтан тікелей технологияға: «технология – бұл материалдар, ақпарат немесе адамдардағы ықыласты өзгерістерді жүзеге асыру үшін қажетті білікті дағдылар, жабдықтар, инфрақұрылымдар, құралдар мен тиісті техникалық білімдердің жиынтығы» деген анықтама беру қажет [27, 94б].
