БІЛІМ НЕГІЗІ – БАСТАУЫШ МЕКТЕП
Егеменді еліміздің өсіп келе жатқан ұрпағын ойлы да іскер, жігерлі де батыл, өзіне-өзі сенімді, интеллектуалдық деңгейі биік, дүниетанымы дұрыс қалыптасқан азамат етіп тәрбиелеуде мектептің алатын орны айрықша. Мектеп қазіргі қоғамның дамуымен, әлеуметтік практикамен тығыз байланысты. Мектеп өмірі балаға жаңа әлемнің есігін ашып беріп, рухани дүниесінің қалыптасуына негіз салады.
Тәрбиенің сан салалы, күрделі мәселе-леріне терең бойлауға бастайтын, күнде-лікті тұрмыста кездесетін дағдылар арқылы баланың жан дүниесіне әсер ететін білім мен тәрбиенің алғашқы баспалдағы – бастауыш мектеп. Бастауыш саты – білім, дағды, іскерліктің қалыптасуының бастамасы болып табылады. Келешекте жалпы білім алу мен кез келген арнаулы мамандықтарға талпынудың іргетасы осы бастауышта қаланбақ. Сондықтан, оның сипаты мен мазмұны, оқытудың әдістері мен формалары қазіргі жағдайда жан-жақты талданып отыр. Өйткені, баланың жеке бас қасиеттері, оның адамгершілі-гінің, белсенділігінің қалыптасуы мектеп-ке дейінгі тәрбие мен бастауыш сынып-тарда жүзеге аспақ. Оқушының рухани күш-қуаты мен ерік-жігерінің, шығарма-шылық қабілетінің, жалпы мүмкіндікте-рінің ашылар кезі. Бастауыш мектептің негізгі міндеті – жеке тұлғаны дамытып, оның алғашқы қалыптасуын қамтамасыз ету, білімге деген сенімін нығайту, іскерлігі мен дүниетанымын қалыптас-тыру, оқуға деген қызығушылығын оятып, ынтасын арттыру болып табылады. Ендеше, осы міндеттерді жүзеге асыратын басты тұлға – Ұстаз. Тек мықты ұстаз ғана осындай ауыр жүкті алып жүре алады.
Халқымыз әрқашан да ұстаз мәртебесін көтеріп, аса жоғары қастерлеп, бағалаған. «Ұстаздық еткен жалықпас, Үйретуден балаға», «Адамның адамшы-лығы жақсы ұстаздан болады» деп айтқан ұлы Абай. Ал чехтің педагогы Я.А.Коменский: «Мұғалім мәңгі нұрдың қызметшісі, ол барлық ой мен қимыл әрекетіне ақылдың дәнін сеуіп, нұр құятын тынымсыз жалын иесі» деп ұстаздар қауымын жоғары бағалаған.
Мектеп табалдырығын аттаған жас бала ертеңгі ел тұтқасы десек, оларды парасатты, саналы азамат етіп тәрбиелеу – әрбір ұстаздың борышы. Бүгінгі мұғалім кіші мектеп оқушыларына тек білім беріп қана қоймай, оларды халықтық педагоги-каның нәрлі қайнарымен сусындату, әрбір оқушы бойында ұлттық мінез-құлық, адамгершілік, сыпайылық пен кішіпейіл-ділік қасиеттерін қалыптастыруға, бала-ның жан дүниесін рухани қазыналармен байытуға, қазақ халқының әдет-ғұрпын, салт-дәстүрін меңгертуге тиіс.
Алдыңғы қатарлы тәжірибені жетіл-діре отырып, оқу үрдісіне жаңа әдіс-тәсілдерді, оқытудың жаңа технология-ларын енгізіп, оқушылардың жалпы дамуын қамтамасыз етуі керек. Бала жаны жаңалыққа құмар, білмегенін білгісі келіп, белгісіз нәрсені ашуға тырысатын болған-дықтан, бастауыш сынып мұғалімі олардың осы талпынысын дамытуға көңіл бөлуі тиіс. Оқушылардың сүйіспеншілігін арттыру мақсатында сабақ барысында тиімді әдіс-тәсілдерді енгізіп, оны ұйым-дастыру формасын түрлендіріп отыру – мұғалімнің басты міндеті екені белгілі. Мұндай жағдайда мұғалімнің шеберлігі, ұйымдастырушылық қабілеті үлкен рөл атқарады.
Кіші мектеп оқушылары үшін мұғалім олар еліктейтін, үлгі ететін абыройлы жан. Олар ұстазының бүкіл іс-қимылына, жү-ріс-тұрысына, сөйлеу мәнеріне, адаммен қарым-қатынасына еліктейді. Сондықтан да, жауапкершілігі мол, адал да мейірімді, әділ де парасатты, рухани дүниесі бай педагогтар ғана балаға білім мен тәрбие беріп, оның жан дүниесіне әсер ете алады.
Сабақ түрлері және оның құрылымы
Түсіндіру сабақтары: жаңа, біріккен, панорамалық, зерттеу т.б.
Пысықтау сабақтары: бекіту, саяхат, семинар, қайталау, жарыс, конференция, талқылау т.б.
Сынау сабақтары: сынақ, диспут, ойын, сахналау, жұмбақ т.б.
Жаңа сабақ – жаңа білім беру мақсатында.
Біріккен сабақ – жаңа білім мен өткенді және пәндер арасындағы байланысты көрсету мақсатында.
Зерттеу сабағы – іздендіру мақсатында.
Панорамалық сабақ – сабақ элементтерінің көрінісін іске асыру мақсатында.
Бекіту сабағы – білімді меңгеру деңгейін байқау.
Саяхат сабақ – танымдық қабілетін дамыту.
Семинар сабақ – оқушының білімін тереңдету.
Қайталау сабағы – пәндерден алған білімді толық қалыптастыру.
Жарыс сабақ – оқушылар ойларының жетіктігін байқау.
Конференция сабақ – іскерлігі мен танымдық белсенділігін қалыптастыру.
Сынақ сабақ – білім мен дағдысын бір жүйеге келтіру.
Диспут сабақ – білімі мен дағдысын қалыптастыру.
Ойын, жұмбақ – оқушылар зейінін дамыту.
Сахналау сабағы – оқушылар шығармашылығын дамыту.
Талқылау сабағы – ауызекі тілдегі, жұмыстағы жіберген қателерін арнайы талдау.
Сабақ жоспарын жасаудағы талаптар
1. Тақырыбы:
2. Мақсаты:
а) дамытушылық
ә) тәрбиелік
б) жалпы білімділік
3. Күнделікті жоспарды жасаудағы градация – күрделендіру.
а) ұйымдастыру кезеңі
ә) тіл дамыту
б) жаңа тақырыпты енгізу, сол бойынша жұмыс
в) бекіту
г) үй тапсырмасы (үйге берілген тапсырма, өтілген сабақтың 30 пайызынан көп не аз болмауы керек)
д) балалардың жұмысын бағалау
4. Дидактикалық принциптер:
1. Жай және күрделі
2. Жүйелілігі
3. Белсенділігі
4. Білімділігі
5. Көрнекілігі
6. Коммуникативті бағдары
7. Даралап оқыту
8. Ана тіліндегі оқытылуы
9. Жеке дара оқыту
Сабақ беру кезеңіндегі талаптар
1. Тақырыпты жоспарлау
2. Сабақ жоспары
3. Өз білімін көтеру жоспары
4. Жаңа бағдарламаның мазмұнын меңгеру жоспары
5. Сабақтың мақсатын айқындай білуі
6. Сабақ мақсатына қарай мазмұндай білу қабілеті
7. Түрлі әдіс қолдана білу қабілеті
8. Бағдарлама бойынша тәжірибе жұмыстарының өтілу барысы.
9. Сабаққа қызығушылығын тудыру қабілеті
10. Пән аралық байланыс
11. Сабақ кезіндегі тәртібі
12. Мақсатына қарай бағалай білуі
13. Үлгермеушілік себебін анықтай білу қабілеті
14. Кабинет жабдықтарына қосқан үлесі
15. Көрнекілікті пайдалана білу дәрежесі
Сабақтың құрылымдық сәттері
1. Ұйымдастыру кезеңі – 2-3 мин.
2. Үй тапсырмасын сұрау – 10-15 мин.
Әдістері: сұрақ-жауап, жазба жұмысы арқылы, әңгімелесу, жаттау, оқу, талдау, тест.
3. Үй тапсырмасын пысықтау, қорыту – 1-2 мин.
4. Жаңа сабаққа кіріспе – 1-2 мин.
5. Жаңа сабақ – 15-20 мин.
Әдістері: әңгіме, баяндау, көрнекі, техникалық құралдар, өткенмен байланыс т.б.
6. Жаңа сабақты пысықтау, қорыту – 1-2 мин.
7. Үй тапсырмасына даярлық – 2-3 мин.
Әдістері: сыныптағы жұмысқа ұқсас, нормаға сай 1/3 бөлік, түсіндіру, жас, жеке ерекшелікті ескеру.
8. Үйге тапсырма беру.
Сабаққа қойылатын негізгі талаптар
І. Сабақ мазмұнының халықтығы.
ІІ. Оқу материалының ғылымилығы.
Сабақ барысында берілетін мәліметтерді айрықша тексеріп барып пайдалану. Материал сенімді, дәлелді болуы керек. Негізгі айтылар ой алдын ала саралану керек.
ІІІ. Сабақтың тәрбиелік мәні төмендегі тәрбие түрлерінің біреуін немесе бірнешеуін қамтиды.
1. Ақыл-ой тәрбиесі.
2. Адамгершілік тәрбиесі:
а) ұлтжандылық;
ә) ұлтаралық қатынас сыйластығы;
б) мейірімділік, ізгілік, имандылық.
3. Саяси-идеялық тәрбие.
4. Еңбек тәрбиесі.
5. Әсемдік тәрбиесі.
6. Дене тәрбиесі.
7. Құқық тәрбиесі.
8. Экологиялық тәрбие.
9. Экономикалық тәрбие.
10. Отбасы тәрбиесі.
ІV. Сабаққа қойылатын дидактикалық талаптар.
Бұл талаптар негізгі сабақ жұмыстарында көрсетіледі. Сабақ мерзімі, тақырыбы, білімділік, тәрбиелік, дамытушылық мақсат, көрнекілік, қолданылатын әдістер жүйесі.
Өткен сабақпен байланыс, проблемалық жағдайларды шешу жолдары да көрсетіледі.
V. Сабаққа қойылатын психологиялық талаптар.
Мұғалімнің өзін-өзі ұстауы, дұрыс көңіл-күйі, балалармен ұстаздық этикаға сай қатынаста болуы.
VI. Сабаққа қойылатын гигиеналық талаптар.
Бұл балалардың артық шаршамауы, физкультминут, ойын элементтерін дұрыс қолдану. Сынып бөлмесі, кабинеттердің, ойын алаңдарының талапқа сай болуы.
Мұғалімнің сабаққа дайындалуы
Мұғалімнің сабаққа дайындығы 2 бөлімнен тұрады – пәнді оқытуға жалпы дайындық және әрбір сабаққа дайындық.
Пәнді оқытуға жалпы дайындық оқу жоспарын, бағдарламасын оқып-үйреніп, күнпарақтық-тақырыптық жоспар жасаудан және сабақтың материалдық-техникалық базасын – оқу бөлмесін, көрнекі құралдар, ОТҚ, құрал-саймандарды, приборларды т.б. реттеуден тұрады (құралады). Бұл дайындық, әрине, оқу жылы басталмай тұрып жасалады.
Мұғалімнің әрбір сабаққа дайындығы күрделі де жауапты жұмыс. Оқу материалының мазмұнын ойластыру дайындықтың алғашқы бөлігі болып табылады. Мұғалім бағдарламаның өткен, алдағы және одан кейінгі сабақтарға қатысты бөлігін, олардың арасындағы байланыс пен дәйектілікті орнату үшін талдау керек. Осы сабақта алдына қойып отырған нақты педагогикалық міндеттер мен мақсаттарды жақсылап ойластыру – сабаққа дайындықтың өте маңызды бөлігі болып табылады. Содан кейін оқулықтағы (немесе бірнеше) оқу материалының жазылуын – қандай тезистер мен негіздемелер берілгенін, материалдың оқушыларға түсінікті болуын, мысалдардың тақырыпқа сай болуын, тақырыптардың жүйелілігін мұқият оқып-үйрену қажет. Сұрақтар мен тапсырмалардың оқушыларға түсініктілігін, олардың орындалу жүйелілігін, маңызын талдау қажет. Еске түсерлік сұрақтарды танымдық сұрақтармен, үйреншікті тапсырмаларды ізденісті қажет ететін, келелі тапсырмаларға алмастыру қажет. Жеке және ұжымдық ойлану қызметін ұйымдастыруға ықпал ететін іскер ойынның элементтерін (немесе толығымен сценарийін), өндірістік жағдайлардан мысал келтіре отырып, сүйеніш білімнің белсенділігін арттыратын сұрақтарды ерекше ойланып, дайындауы қажет. Мұғалім сабақ үстінде оқушылардың дүниетанымының, білімге құштарлығының, қисынды ойлауларының азаматтық тұрғыдан қалыптасуы – тәрбиелеуге өте көп көңіл бөлуі қажет.
Оқу материалдарын талдау қорытындысында туындайтын сабақтың мақсаттары, мұғалімге оқу әдісін, мұғалім мен оқушының іс-әрекетінің түрін оқыту әдістері, олардың ең қолайлы түрін таңдау «Арнаулы орта білім» журналының 1990 ж. №4 санында жарияланған педагогикалық ғылымдар кандидаты П.Б.Олейниктің мақаласында кеңінен қамтылған.
Сабаққа дайындық негізгі оқулықпен танысып қоюмен шектелмеуі тиіс. Мұғалім материалды білуі, кеңінен, тереңінен түсінуі қажет. Бұл оған сабақты басқаруға, материалды оқулықтағыдан басқаша түсіндіруге, оқушылардың танымдық және ақыл қабілеттерін белсендетіп, өз беттерімен шығармашылық жұмыс істеуге үйретуге, тапсырманы ілгерілеу әдісімен беруге мүмкіндік береді. Ал бұл өз кезегінде сабақта қолданылған әдістемелердің нәтижелілігі туралы тұжырымдауға мүмкіндік береді.
Мұғалімнің шеберлігі, біріншіден, сабаққа дайындығы мен жаңашыл әріптестерінің тәжірибесін пайдалана алуымен тікелей байланысты. Ол үнемі және мақсатты түрде өз білімін, өз тәжірибесін жұмыстың жаңа тәсілдерімен толықтырып отыруы керек.
Мұғалімнің сабаққа дайындалуы, педагогикалық еңбегін Ю.А.Львова нақты сипаттап көрсеткен. Ол мұғалімнің сабаққа дайындалуына көмектесетін, педагогтың шығармашылық жұмысын ұйымдастыратын ұтымды ұсыныстар жасады:
1. Бағдарламаның осы сабаққа қатысты бөлімін ұғына оқы.
2. Осы бөлімнің материалдарын, тақырыптарын, сұрақтарын оқып біл.
3. Осы сабақта неге жетуім қажет деген сұраққа жауап бере отырып, сабақ мақсатын жаз.
4. Осы топтық ұжымды көз алдына елестетіп, жеке оқушыларды еске ал. Олардың психологиясын ойша еске түсіріп, педагогикалық түрлену өнерін қолдана отырып, олардың алға қойған мақсатқа жету жолдарын белгілеуге тырыс.
5. Осы материалға және осы оқушыларға тиімді әдістемелік тәсілді таңдап ал.
6. Таңдалған әдісті өз мүмкіншілігіңмен салыстыр, сабақтағы өз іс-әрекетіңді ойша салмақта.
7. Сабақ құрылымын ойластырып, «тапқаныңның» барлығын жоспар-конспектіге жаз.
8. Көрнекі және оқу құралдарын дайында, тексеріп, реттеп, әзірлеп қоюды ұмытпа, приборлар мен жабдықтарды, есептеу техникаларының дұрыстығын жұмыс үстінде тексер. Көрнекі құралдарды көрсету тәртібін ойластыр.
9. Қойылған мақсатқа жетуге көмектесетін көрнекіліктерді көзбен шолу құралдарын ғана қолдану қажет. Егер олар көп болса, оқушылардың назары соған ауады.
10. Жоспардың негізгі тұстарын қайтала (оқу материалының).
11. Өзіңнен сұра:
- Сен сабаққа дайынсың ба?
Бұл ұсыныстардағы педагогикалық іс-әрекеттер тиімді, өйткені осылардан сабақ туындайды, сабақты ойластырудың үлкен шығармашылық еңбек екендігі айқындалады. Ал осыған сабақтың тиімділігі мен нәтижелілігі байланысты.
Сабақты талдау
Көбіне сабақты талдау алға қойылған мақсаттардың дұрыстығын, оқушыларды қорыту және тәрбиелеу тәсілдерінің тиімділігін, олардың кеңестік дидактика көзқарасына, мазмұны мен мақсаттарына, оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай болуын бағалаудан басталады. Сосын идеялық және оқытылатын пәннің ғылыми-теориялық (немесе материалдық) деңгейі, пәнаралық байланыстардың қолданылуы, ғылыми-техникалық өрлеудің заманға сай деңгейін ашып көрсету, өмірмен байланысы қаралады. Содан соң сабақ құрылымы, оның ұйымдастырылуы, уақыттың ұтымды қолданылуы қаралады. Мұғалім әр түрлі білім көздерін (оқулық, үкімет, ғылыми құжаттар, саяси-қоғамдық, техникалық, анықтамалық әдебиет, тізбелер, үлгілер, кестелер, оқытудың техникалық құралдары т.б.) қолдана отырып, өтілген материалдың терең де мықты ұғынылуына қол жеткізуі керек, оқушылардың ой-санасын оятып, ынталандырып, оларды өз беттерімен жұмыс істеуге үйретуіне ерекше көңіл бөлу қажет. Сабақта қолданылған оқу-көрнекі, есептеу құралдарының тек көрсетуге пайдаланылғанын немесе оқушылардың өз беттерімен жаңа тұжырымға келіп, білімді алу көзі болғандығын талқылау да маңызды болып табылады.
Сабақты талқылауды келесі үлгімен жүргізуге болады:
1. Сабақ туралы жалпы мәлімет: күні, топ, мұғалімнің аты-жөні, оқытылған пән, сабақтың өткізілу орны, мұғалімнің оқушыларға сабақ мақсаттарын хабарлауы, қатысу мақсаты.
2. Сабақтың құрылымы мен түрі: бағдарламаның мазмұнына және ғылымның даму деңгейіне сай келуі, оқушылар дүниетанымының және идеялық-саяси бағдарламаларының қалыптасуы, оқу материалының заманмен, жергілікті материалдармен, оқушылардың өмірлік тәжірибесімен сай келуі, пәнаралық байланыстардың қолданылуы, оқушылардың ой-өрісін қалыптастыру және дамыту, дидактикалық материалдарды қолдану, білімді жалпылау және жүйелеу, оқу процесін педагогикалық басқару тәсілдері.
3. Оқыту тәсілдері мен әдістері: қолданылған әдістер жүйесі, олардың үйлесімділігі, материалдық мазмұнына, сабақ түріне, оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай келуі, оқыту және тәрбиелеу мақсаттарының орындалуына қолданылған әдістердің сәйкестігі, сабаққа қойылатын негізгі талаптардың орындалуы (тәрбиелік, дидактикалық, психологиялық, санитарлық-гигиеналық), көрнекі құралдар мен ток пайдаланудың қажеттілігі; оқушылардың өз бетінше танымдық және шығармашылық белсенділіктерін арттыру жолдары; оқушылардың қисынды ойлау, байқағыштық қасиеттерін дамыту; өздік жұмыстардың түрлері мен алатын орны; ұғыну процесін басқару үшін кері байланыс орнату тәсілдері, өз-өзін бақылау әдістерін қалыптастыру; оқушыларға тапсырмаларды өз ерекшеліктері мен дайындық деңгейіне қарай жекешелеп беру; оқушылардың білімін бағалау; үй тапсырмасының көлемі.
4. Оқушылардың іс-әрекеттері: оқытылатын материалды белсенді шығармашылық ұғыну үшін оларды қызықтыру, ынталандыру және тәртіп сақтаулары.
5. Мұғалімнің іс-әрекеттері: жұмыс кезіндегі педагогикалық ұстамы, сарын, стиль, байқаушылық, тапқырлық, тіл мәдениеті, мұғалімнің оқушылар алдындағы беделі.
6. Сабақ қорытындысы, тұжырымдар мен ұсыныстар. Мақсатқа жетуі, жоспардың орындалуы, оқытудың белсенді түрлері мен әдістерін қолдануы, оқушылардың ұжымдық ойлану қызметін ұйымдастыру, білімнің көлемі мен сапасы, сабақтың тәрбиелік, оқыту, дамыту мәндері, басқа мұғалімдердің тәжірибесіне енгізуге болатын жаңалықтар.
Оқушылар тәжірибелік дағды алатын сабақтарды талдау үшін жоғарыда айтылғандарға қоса келесі жағдайлар ескерілуі қажет:
1. Берілген жұмысты орындау үшін оқушылардың жұмыс орнының дайындығы (қажетті жабдықтармен қамтамасыз етілуі).
2. Кіріспе нұсқаулықтың сапасы және толықтығы, оны оқушылардың қабылдауы. Оқушылардың теориядан алған біліміне сүйену.
3. Мұғалімнің сабақтағы іс-әрекеті (нұсқауды талдау, тәжірибені өткізу тәртібі мен жүйелілігінің нұсқауға сай келуі, тәжірибелік әдістерге жаттығулар орындау, нақты бұйымдар жасау, оқушылардың орындалатын жұмысты түсігніп орындауы, техника қауіпсіздігінің сақталуы, байқау қорытындыларын жазу, әдеттегі қателерді жөндеу, оқушылармен жеке жұмыс істеу, қорытындылау және т.б.).
4. Оқушылардың іс-әрекеттері (белсенділігі, тәртіп және жұмысты орындау жүйелілігі жөніндегі нұсқаудың сақталуы, техника қауіпсіздігі ережелерінің сақталуы және т.б.).
5. Мұғалімнің қорытындылау нұсқаулығы, оқушы өз бетінше орындаған жұмыстар, қателіктерді көре білуі, олардың себебі, олардың алдын алу және жөндеу жолдары.
Кез келген сабақты талдау кезінде оның танымдық мағынасын ғана емес, сонымен бірге тәрбиелік жағын да көрсету қажет, өйткені болашақ маман бойында келесі қасиеттерді тәрбиелеу керек: жұмыста ұқыпты болу, нақтылық, жылдамдық, жұмыс орнындағы жинақтық, жабдықтарға жанашырлық.
Сабақты талдаудың бұл үлгісін толығымен немесе жартылай, түрін өзгертіп те қолдануға болады.
Сабақ – оқытудың негізгі түрі
Оқыту жүйелері
І. Сыныптық-сабақтық жүйе
Сабақ түрлері:
1. Жаңа білім беру сабағы.
2. Құрастырылған сабақ
3. Білімді, дағдыны, ептілікті жүйелеу (қорытындылау) және қайталау сабағы.
4. Бақылау – есепке алу сабағы.
5. Тәжірибелік сабақ.
6. Кино сабақ.
7. Саяхат сабақ.
8. Конференция сабақ.
9. Пікірталас сабақ.
10. Іскерлік ойын сабағы.
11. Жарыс сабақ.
12. Не? Қайда? Қашан? Интеллектуалды ойын түріндегі сабақ.
13. «Емтихан» - іскерлік ойын сабағы.
14. Өндіріс орнында өткізілетін сабақ.
ІІ. Лекциялық-семинарлық жүйе
Сабақ түрлері:
1. Лекция.
2. Семинарлық сабақ.
Оқыту әдістері:
1. Репродуктивтік әдіске сай көрнекі түсіндіру.
2. Проблемалық жағдай, оқушылардың өзіндік жұмысы арқылы.
3. Студенттердің өзіндік жұмысы. Келелі мәселелерді қозғай отырып, әңгімеге тарту арқылы лекция өткізу.
4. Проблемалық мәселе тудыра отырып, әңгіме өткізу, репродуктивтік және тәжірибелік әдістерге сүйене отырып түсіндіру.
5. Сараптау, синтез, салыстыру арқылы жалқыдан жалпыға және жалпыдан жалқыға өту әдістерін қолдану.
6. Мұғалім ерекше орын алатын ақпараттық-өткендеу әдістері (кеңес, әңгіме, лекция, түсіндіру).
Бастауыш сынып мұғалімдерінің шығармашылық
ТАҚЫРЫБЫ:
1. Оқушыны жетілдіру.
2. Ұлттық тәлім-тәрбие беру жағдайы.
3. Оқушыларды сауаттылыққа үйретуде ұлттық ойынның рөлі.
4. Математика сабағын литерациялау әдісімен оқыту.
5. Оқытуда экологиялық білім берудің ерекшеліктері.
6. Сабақтарда халықтық педагогика элементтерін қолдану.
7. Оқушылардың шығармашылығын дамыту.
8. Ана тілі сабағында оқушының тілін дамыту.
9. Балалардың сөздік қорын дамыту.
10. Сабақта ойын элементтерін қолдану.
11. Мәтінді түсініп оқуға үйрету жолдары.
12. Оқушы деңгейіне қарай дамыта оқыту.
13. Жаңа технологияларды енгізе отырып, оқу әрекеттері арқылы балалардың ойын дамыту.
14. Оқушылардың шығармашылық қабілетін арттыру.
15. Оқушылардың жазба тілдерін дамыту.
16. Бастауыш сыныпта дамыта оқыту қағидаларын пайдалана отырып, балалардың танымдық қабілеттерін арттыру.
Сабақты талдау
1. Сабақтың үш мақсатының орындалуы.
а) білімдік мақсат – нақты тақырып бойынша.
ә) тәрбиелік мақсат – тәрбиенің кешенді берілуі немесе бір тәрбиенің ерекше көрінуі.
б) дамытушылық мақсат – баланың іс-әрекетте белсенділігінің артуы.
2. Сабаққа қойылатын 6 талаптың орындалуы.
3. Сабақтың түріне қарай құрылымдық сәттердің жүзеге асуы.
4. Сабаққа қатысушының арнайы тақырыбын бақылауы.
Дамыта оқыту жүйесінде
сабақты талдау үлгісі
1. Сабақтың дидактикалық түйіні – оқушының жаңаны ашу әрекеті. Олар бақылайды, талдайды, салыстырады, топтайды, үйлестіреді.
2. Балалар сабақта не істеді, шын ниетімен еңбектенеді ме? Жұмысқа барлық оқушының тартылуы.
3. Жаңа білімді меңгерту жұмысы мен баланы дамыту жұмысының біріктіріле жүргізілуі қалай жүзеге асты? Бала ойына шектеу қойылмады ма?
4. Сұрақтардың қойылуы, мазмұны.
5. Іздену, бірге іздену әрекетінің ұйымдастырылу жайы. Өзара түсіністік, сөйлесу, тілдесу жайы.
6. Балалардың сабақтағы жай-күйі:
- танымдық сипаты /қызығушылықпен, білімді баға үшін емес, қажеттілігін түсіне меңгеруі/;
- сабаққа ақыл-ой ғана емес, сезімінің де қатысуы. Қабылданған білімге сену, көзін жеткізу.
- Танымның сезіммен бірігуі. Сезімге әсер еткен дүние жақсы қабылданатынын ескеру.
7. Қайталау қалай жүрді? Қайталанған сайын жаңа білім қосылып отырды ма?
8. Сабақтың икемді түрі. Жоспармен емес, балалар арқылы жұмыс істеу.
9. Мөлшерді сақтай отырып, жоғарғы қиындықта оқыту.
10. Оқушының бұрынғы біліміне сүйену.
11. Мұғалімнің бүкіл жұмысының баланың білімді жете түсінуіне бағытталуы.
12. Білімді меңгеру жағдайын үнемі ескеріп отыру.
13. Оқушы мен оқушының, мұғалім мен оқушының пікірлесуі. Пікірлесу мазмұны үшін баланы кемсітпеу.
14. Тәрбиенің білінбей, жанама жүруі. Білім, даму және тәрбиенің бірлігі.
15. Сабақтағы мұғалімнің тұлғасы. Мұғалімнің таңдану сезімін оятуы, жетістікке қуануы, сананың алғашқы өсу қадамын мадақтауы т.б.
16. Мұғалімнің сырт бейнесі.
Қазіргі білім беру технологиясы
1. Педагогикалық процестің жеке бағдар негіздері педагогикалық технологиясы.
Ынтымақтастық педагогика, ізгілікті тұлғалық технология. Ш.Амоношвили – Е.Н.Ильин жүйесі: адамды қалыптастыру пәні ретінде әдебиетті оқыту.
2. Оқушылар қызметін қарқындату, интенсивтендіру және белсенділігін арттыру негізіндегі педагогикалық технология.
Ойын технологиясы: проблемалық оқыту, шет тілі, мәдениетті оқытудағы коммуникативті технология (Е.И.Пассов). Оқу материалының белгілеу моделі мен сызбасы негізінде оқытудың интенсивтендіру технологиясы.
3. Қазіргі дәстүрлі оқыту.
4. Оқыту процесін ұйымдастыру және нәтижелі басқаруға негізделген педагогикалық технология.
Түсіндірмелік басқарудағы тірек сызбасын пайдалану арқылы перспективалық оқыту (С.Н.Лысенкова).
- деңгейлік зерделеу технологиясы.
- міндетті нәтиже негізінде деңгейлік зерделеп оқыту (В.В.Фирсов).
- ұжымдық оқыту әдісі.
- топтық технология.
- компьютерлік (жаңа ақпаратты)
- бағдарламалы оқыту технологиясы
- жекелеп оқыту технологиясы (А.С.Границкая)
- баланың қызығушылығы бойынша жеке ыңғайда оқытуды мәдениетке тәрбиелеу технологиясы (И.Н.Закатова).
5. Мәліметтерді қайта жаңарту және дидактикалық жетілдіруге негізделген, педагогикалық жетілдіруге негізделген педагогикалық технология.
- экология және дидактика (А.В.Тарасов)
- мәдениет диалогы
- дидактикалық біліктердің күрделенуі (П.М.Эрдниев)
- ой қызметін кезең бойынша қалыптастыру теориясының іске асуы (М.В.Волович).
6. Жеке пәндік педагогикалық технология.
- салауаттылыққа оқытудың ерте және интенсивті технологиясы (В.Н.Зайцев)
- бастауыш мектепте жалпы оқытуды жетілдіру технологиясы (В.Н.Зайцев)
- есеп шығару негізінде математиканы оқыту технологиясы (Р.Г.Хазанкин)
- нәтижелі сабақ жүйесі негізіндегі технология (Н.Н.Палтышев)
7. Балама технология.
- Вальдорфстік педагогика (Р.Штейнер)
- еркін еңбек технологиясы (С.Френс)
- ықтималдық білім беру технологиясы (А.М.Любок)
8. Табиғи тектестік технология
- салауаттылыққа табиғи тектес тәрбие (А.М.Кушнир)
- өзіндік даму теориясы (М.Монтессори)
9. Дамыта оқыту технологиясы
- дамыта оқыту жүйесі (Л.В.Занков)
- дамыта оқыту технологиясы (Д.Б.Эльконин-В.В.Давыдов)
- тұлғаның шығармашылық қасиетін дамытуға бағытталған дамыта оқыту жүйесі (И.П.Волков, С.С.Альтшулер)
- жеке адамға бағытталған дамыта оқыту (И.С.Якиманская)
- өзіндік дамыта оқыту технологиясы (Г.К.Селевко)
10. Авторлық мектеп педагогикалық технологиясы
- бейімделген педагогика мектебі (Е.А.Ямбург, Б.А.Бройде)
- орыс мектебі үлгісі
- өзін анықтау авторлық мектебі технологиясы (А.А.Тубельский)
- саябақ мектебі (М.А.Балабан)
- астромектеп (А.А.Католиков)
- ертеңгі күн мектебі (Д.Ховард)
Бастауыш сынып мұғалімдерінің
Моделі
- Ізденімпаз ғалым.
- Нәзік психолог.
- Жан-жақты шебер.
- Тынымпаз еңбеккер.
- Сұлулықпен сусындаған білімпаз.
- Рухани бай гуманист.
- Идеал адамның мүсіншісі.
- Терең қазыналы білімпаз.
- Кез-келген ортаның ұйытқысы.
- Адамгершілік пен патриотизмнің жаршысы.
Кабинет безендіру ережесі
І
Кабинет құжаты
1. Кабинетті дамыту жоспары.
2. Паспорт – инвентаризация кабинеті.
3. Каталог, көрнекі құрал тізімі.
ІІ
Оқу бағдарламасына қосымша
1. Дидактикалық материалдар тізімі.
2. Мұғалімнің құжаты.
3. Қосымша тест, тақырып, суреттер тақырып бойынша.
ІІІ
Жаңа технология
1. Жаңа технология бойынша жасалынған жоспарлар.
2. Тақырыпқа байланысты материалдар /газет қиындысы, мамандық, адамдар, халық шаруашылығы туралы материалдар/.
ІV
Дидактикалық материалдар
1. Таратпа материалдар, әр баланың қабілетіне қарай.
2. Өткен тақырыпты үлгере алмайтын оқушыларға қосымша таратпа материалдар.
3. Аралас сабақ материалы, үй тапсырмалары, ұзартылған күн тобының тапсырмалары.
4. Бақылау жұмыстары.
V
Шығармашылық жұмыстар
1. Оқушылардың өз бетінше шығармашылық жұмыстары.
2. Оқушылардың шығармашылық жұмыстары.
3. Оқушылардың шығармашылық жұмысына берілетін бағыт-бағдар.
4. Энциклопедия, анықтама, сөздік.
5. Шығармашылық жұмыстың үлгісі.
VІ
Пән бойынша сабақтан тыс жұмыстардың материалдары
1. Үйірме, факультатив, олимпиада материалдары.
VІI
Практикалық жұмыс материалдары
1. Практикалық жұмыстың тақырыбы.
2. Практикалық жұмыстың мәтіні /кесте, қалай жасау керектігі туралы үлгі және жұмысты безендіру/.
3. Саяхатқа шығудың алдын ала дайындығы.
VІII
ТСО
1. ТСО-ға дидактикалық материалдар.
IX
Көрнекті құрал
1. Кесте, тақырып бойынша сурет.
X
Кабинет кітапханасы
1. Кітаптар тізімі.
2. Тақырыптар /ертегі, әңгіме, жазушылар, энциклопедия).
3. Кітаппен жұмыс жасау ескертпесі.
XІ
Әдістемелік бөлім
1. Мұғалімнің іс-тәжірибесінен материалдар.
2. Методикалық әдістеме.
3. Оқушылардың ең жақсы жұмыстары.
XIІ
Бүгінгі сабақтар бұрышы
1. Тақырыпқа байланысты материалдар, көрнекі құралдар.
XIIІ
Кабинет безендірілуі
1. Рәміздер, елтаңба, Әнұран, ҚР Президентінің суреті.
2. Көгалдандыру.
3. Тәрбиелік материалдар.
4. Эстетикалық түрде безендіру керек.
Кабинеттің түсі
Сары – күннің түсі, көңіл-күйді көтеріңкі ұстайды.
Күлгін және көк түс – белгісіздік, өзіне-өзі сенімсіздік тудырады.
Аспан көк (көгілдір) – жеңіл түс.
Ашық жасыл – жеңіл, жасыл түс ұйқы келтіреді, армандатады.
Қоңыр – ауыр.
Қызыл – күшті (белсенділік).
Сыныпта жасыл алдыңғы, сары жанындағы қабырға болса, жылылықты білдіреді, көздің шаршамауын қамтамасыз етеді.
Қалалық «Ең үздік бастауыш кабинеті» байқауын өткізу туралы
ЕРЕЖЕ
1. Байқаудың мақсаты мен міндеті:
– Мемлекеттік стандартқа сай жабдықталған бастауыш сынып кабинеттерінің тәжірибелерін насихаттау, тарату.
– Бастауыш сынып мұғалімдерінің педагогикалық шығармашылығын дамыту.
– Мұғалімдердің біліктілігін арттыру, озық педагогикалық іс-тәжірибелерді насихаттау және тарату.
– Талапқа сай кабинеттерін жабдықтаған мұғалімдердің мәртебесін көтеру.
– Байқау қазақ, өзбек тілінде сырттай өтеді.
2. Байқаудың кезеңдері:
І кезең – мектепішілік, 13 желтоқсан
ІІ кезең – қалалық, 15 желтоқсан
ІІІ кезең – облыстық, 25-26 желтоқсан
3. Байқау шарттары:
– Байқауға ерікті негізде бастауыш сынып мұғалімдері қатыса алады. Қатысушылардың еңбек өтіліне, жасына, санатына шек қойылмайды.
– Байқау өткізу үшін ұйымдастыру комитеті мен қазылар алқасы құрылады.
– Әр мектеп байқауға өздерінің ұсынған жеңімпазы туралы мәліметті қалалық білім беру және спорт бөліміне желтоқсан айының 15-ші жұлдызына дейін тапсыруы тиіс.
4. Тапсырылатын құжаттар:
– Қалалық байқауға қатысу туралы сұраныс.
– Кабинеттің паспорты (көрнекі және техникалық құралдар, үлестірмелі материалдар, әдістемелік құралдар туралы мәліметтер) және альбом.
– Оқу-тәрбие барысында көрнекіліктерін тиімді пайдалану және жаңа педагогикалық технологияларды сабақта қолдана отырып өткізген сабақ үлгілерін бейнетаспаға түсіру.
Сынақхат түрлері Мазмұндама түрлері Шығарма түрлері
- бақылау сынақхаты; - дайын мәтін бойынша; - оқыған, естіген әңгіме бойынша
- сөздік сынақхаты; - сурет бойынша; - саяхат бойынша;
- көру сынақхаты; - диафильм бойынша; - өнер саласы (сурет, кино, театр) бойынша;
- терме сынақхаты; - аяқталмаған мәтін бойынша; - өз іс-әрекеті (ойын, еңбек т.б. бойынша).
- өздік сынақхаты; - тірек сөздер бойынша.
- үндемес сынақхаты;
- ескерту сынақхаты;
- конкурстық сынақхат;
- графикалық сынақхат;
- шығармашылық сынақхат.
Жазба жұмыстарының көлемі
Сыныптар 1-сынып 2-сынып 3-сынып 4-сынып
Жұмыс түрлері І жарты жылдық ІІ жарты жылдық І жарты жылдық ІІ жарты жылдық І жарты жылдық ІІ жарты жылдық І жарты жылдық ІІ жарты жылдық
Бақылау сынақхаты -- 25-30 сөз 30-35 35-40 40-50 50-65 65-70 75-80
Сөздік сынақхат 5-8 сөз 8-12 сөз 12-15 сөз 15-20 сөз
Мазмұндама 20-30 сөз 30-50 сөз 50-70 сөз 70-90 сөз
Шығарма 20-30 сөз 30-60 сөз 60-130 сөз 130-180 сөз
Оқу сапасы
1. Дұрыс оқу: - сөз ішінен әріпті, жеке буынды, сөзді қалдырмай оқу;
- кей буынды не жеке сөзді қайталамай оқу;
- орфоэпиялық талаптарға сай оқу;
- сөздердің мағынасына қарай лайықты дұрыс ырғағын сақтау.
2. Түсініп оқу: - сөз мәнін ұғынып оқу;
- сөйлемдегі сөздердің байланысын айырып оқу;
- ауыспалы мағыналы сөздерді дауыс ырғағымен оқу.
3. Мәнерлеп оқу: - ой екпінін дұрыс қойып оқу;
- кейіпкердің көңіл-күйін сезіне оқу.
4. Шапшаң оқу.
Сыныптар 1-сынып 2-сынып 3-сынып 4-сынып
Жұмыс түрлері І жарты жылдық ІІ жарты жылдық І жарты жылдық ІІ жарты жылдық І жарты жылдық ІІ жарты жылдық І
жарты жылдық ІІ
жарты жылдық
Дауыстап оқу -- 25-30 сөз 40-50 сөз 55-60 сөз 60-70 сөз 75-80 сөз 80-90 сөз 90-100 сөз
Іштей оқу 10 сөз артық 20-30 сөз артық 50 сөз артық
Жаттау 8-10 өлең 12-15 өлең 15 өлең 15 өлең
Оқу жылы аяғындағы сөздік қоры
2-3 мыңдай
4-5 мыңдай
7-8 мыңдай
11-12 мыңдай
БАҒАЛАУ
Жазба жұмысын бағалағанда, қатенің саны және оның ауыр-жеңілдігі назарға алынады. Грамматикалық тапсырмасы бар сын жұмысына екі баға қойылады.
1. Мәтінді көшіріп жазу жұмысына мұғалім сынақхаттан гөрі қатаңырақ талап қояды.
Бағалануы:
“5” – мүлтіксіз таза, қатесіз көшірілген жұмысқа;
“4” – 1, 2 түзетуі немесе 1 қатесі бар жұмысқа;
“3” – 2, 3 қате жіберсе;
“2” – 5 немесе одан көп қатесі бар жұмысқа қойылады.
2. Сынақхатты бағалау:
“5” – қатесі жоқ жұмыс үшін;
“4” – 1, 2 қате жіберілген жұмыс үшін;
“3” – 3, 5 қате жіберген жұмыс үшін;
“2” – 5 немесе одан да көп қате жіберген жұмыс үшін.
3. Грамматикалық тапсырманы бағалау:
“5” – қатесіз толық орындалған тапсырма үшін;
“4” – 1 қатесі бар, толық орындалған;
“3” – тапсырма толық орындалмағаны үшін;
“2” – мүлде орындалмаған тапсырма үшін.
4. Мазмұндаманы бағалауда мына мәселелерді есте сақтау керек:
а) мазмұны;
ә) мәтіннің құрылымы;
б) сөйлемнің құрылымы;
в) мәтіннің тілі;
г) орфографиялық және пунктуациялық білімділік.
Мазмұндама былай бағаланады:
“5” – толық мазмұндалған, қатесіз жазылған жұмысқа;
“4” – толық мазмұндалған, 1, 2 орфографиялық немесе пунктуациялық қатесі бар жұмысқа;
“3” – мазмұны толық берілмеген, 3, 5 қатесі бар жұмысқа;
“2” – мазмұны берілмеген, сөйлемдері дұрыс құрылмаған, 5-тен көп қатесі бар жұмысқа қойылады.
5. Тест жұмысының бағалануы:
“Жоғары” – барлық тапсырма дұрыс және толық орындалған;
“Орташа” – аздаған кемшілігі бар жұмысқа;
“Төмен” – кей тапсырмалары орындалған.
Қазақ тілі пәнінде жүргізілетін
жазба жұмыстарының түрлері: көшіріп жазу;
сын жұмыстары;
мазмұндама;
шығарма;
тест.
Көшіріп жазу – сынақхат сияқты орфографиялық, пунктуациялық дағдыларды тексеру.
Сынақхат – орфографиялық, пунктуациялық дағдыны тексеру құралы. Бақылау сынақхаты әр тоқсанның, ал сынақхаттың басқа түрлері күнделікті сабақта ыңғайына қарай мұғалімнің қалауы бойынша жүргізіледі.
Мазмүндаманың мақсаты – мәтін мазмұнының негізгі кезеңдерін қалдырмай, сөйлемдерді дұрыс құрастырып, қажет сөздерді орнымен пайдаланып, мәтінді сауатты да, түсінікті жазып, синтаксистік ережеге сай орындай білу.
Шығарма – оқушының ой туындысы, тақырып көлеміндегі түсінігі, жаза білу дағдысы.
Тест – жұмысы әр оқушыға арналып жасалған жекелеген карточка арқылы жүргізіледі. Бұл жұмыс оқушының өз бетімен жұмыс істеу қабілетін қалыптастырады.
Бақылау диктанты
1 жарты жылдық
жыл аяғында
1-сынып --------------
2-сынып 30-35 сөз
3-сынып 40-50 сөз
4-сынып 65-70 сөз 25-30 сөз
35-40 сөз
50-65 сөз
75-80 сөз
Сөздік диктанты. Мазмұндаманың сөз саны
1 жарты жылдық
2 жарты жылдық
1-сынып 5-8 сөз
2-сынып 8-12 сөз
3-сынып 12-15 сөз
4-сынып 15-20 сөз 20-30 сөз
30-50 сөз
50-70 сөз
70-90 сөз
Минутына сөз оқу
1 жарты жылдық
2 жарты жылдық
1-сынып 25-30 сөз
2-сынып 40-50 сөз
3-сынып 60-70 сөз
4-сынып 80-90 сөз 35-40 сөз
55-60 сөз
75-80 сөз
90-100 сөз
Тест 20-25 мин. уақыт алу керек.
Баланың интеллектуалды дамуы
20% - 1-ші жыл – тоқсанда
50% - 4 жылда
80% - 8 жылда
92% - 13 жылда
Тест жауаптарын бағалау.
< 50% - “2”
50% - 80% - “3”
80% - 90% - “4”
90% - 100% - “5”
Тапсырма көлемі 8-12 жауаптық 6 вариантымен және 18-20 тапсырма жауаптық 3 вариантымен.
Бақылау жұмысына даярлық және оны өткізу
Бақылау жұмысының жоспарын жасамас бұрын әрбір мұғалім оқушының география пәндері бойынша білім деңгейін, нақты алған білімін ескере отырып, қойылатын тапсырма деңгейін анықтап алып жасайды. Мұғалім күнтізбе жоспарына бақылау жұмысын алдын ала енгізуге тиісті. Сондықтан, бақылау жұмысын қашан алатынын алдын ала оқушыларға ескертуі керек, себебі оқушы өтілген тақырыптарға қайталап дайындалуы керек. Бақылау жұмысын өткізер алдында мұғалім оқушыларға қалай жазылуы керктігін түсіндіруі керек, әсіресе Ү-ҮІ сыныптар үшін.
Ұстаз алдын ала парта үстіндегі кітапты, дәптерді, портфельді жинатып қояды да, карточканы (таратпа материал) шахмат тақтасына ұқсатып тарқатуы керек, сонда оқушылар бір-бірінен көшірмейді.
Мұғалім бақылау жұмысын алғаннан кейін тездетіп тексеріп оқушыларға көрсетуі керек, әйтпесе оқушының география пәніне деген қызығушылығы кемиді.
Бақылау жұмысын талдау мұғалімге оқушылардың білім деңгейін байқауға мүмкіндік береді. Бақылау жұмысында оқушылардың жіберген қатесі сабақты тереңірек үйретуге итермелейді, сондықтан оқушылар бақылау жұмысында жіберген қатесін мойындайды, жібермеуге дағдыланады. Бақылау жұмысын бағалауда мұғалім мынаны ескеруі қажет: өтілген тақырыпты игеруі, қатесі бар ма, дәптерді қалай болса солай жазды ма – соны анықтау керек.
Бақылау жұмысын тексерудегі баға балл санын есептегенде мазмұнына, география түсініктері мен терминдерді меңгеруі жолдарына қарау керек.
Бақылау жұмысын 96% пен 100% аралығында орындағандарға “5”.
76% пен 95% аралығында “4”.
50% пен 75% аралығында “3”.
20% пен 50% аралығында “2”.
20% төмен болса, “1” деген баға қойылуы тиіс. Ауруға байланысты бақылау жұмысын жазбаған оқушылар сынақ (зачет) жұмысы кезінде тапсыруы тиіс. Екінші рет бақылау жұмысын жазғанда мұғалім нашар қабылданған тарауларды қайталауын оқушыларға түсіндіреді. Сонымен қатар, қажет деген оқушыларға консультация өткізуі керек. Мұндай консультацияда оқушыларға жеке-жеке тапсырма берген дұрыс, себебі мұғалім оқушының 1-ші бақылау жұмысында жіберген қателігін 2-ші бақылауда жіберетінін, я жібермейтінін анықтайды.
Бастауыш сынып мұғалімдерінің олимпиадасы
Оқытудың методикасы
1. Тақырыптық-күнтізбелік жоспардың схемасын құрастыру үшін қажетті жауапты көрсет.
а) сабақтың тақырыптық нөмірі; в) сабақтың тақырыбы; с) үй жұмысы;
д) бақылау жұмысының түрлері; е) сабақ сұрайтын оқушылардың аты-жөндері.
2. Оқушының жаңа тақырыпты бөлім бойынша меңгеруге қажеттісін анықта.
а) назар аудару, ұйымдастыру; в) алған білімдерін бекіту;
с) жаңа тақырыпты түсіндіру; е) оқушылардың жүйелеуі және қорытындылауы.
3. Сабақты ұйымдастыру түрін көрсетіңіз.
а) жеке жұмыс; в) фронтал жұмыс; с) ұжымдық жұмыс; д) топтық жұмыс.
4. Сабақтың жоғарғы жетістігіне себебін тигізетін мүмкіндіктер:
а) ойластырылған сабақ жоспары; в) сабақтың үстінде өзін емін-еркін сезіну;
с) мұғалімдердің әуесқой әңгімелері; д) оқытудың біркелкі әдістері.
5. Ауызша толық жауап алу әдісін белгілеңіз.
а) әңгіме; в) әңгімелеу; с) экскурсия; д) құралдар қолдану.
6. Іс жүзінде өтілетін сабақтың әдістемесін анықтаңыз.
а) жаттығулар; в) сарамандық жұмыс; с) бақылау жұмысы; д) түсіндіру.
7. Өтілетін сабақ түрлерін көрсетіңіз.
а) білімділік, біліктілік; в) қайталау сабағы; с) лекция сабағы;
д) бақылау жұмысы; е) сынақ сабағы.
8. Сабаққа тазалық сақтау тұрғысынан (гигиеналық) қойылатын талаптар.
а) ми және ойлау қабілетіне күш түсірмеу; в) ауаның бірқалыпты режимі;
с) сынып жиһаздарының оқушылар бойына сәйкестігі;
д) түрлі сабақтардың алмасуы; е) оқу мақсаттарын айқын тұжырымдау.
9. Дәстүрлі емес түрде өтетін сабақтың түрін көрсетіңіз.
а) әңгімелеу сабағы; в) сынақ сабағы; с) рөлдік іскерлік ойын;
д) саяхатқа шығу сабағы.
10. Педагогтар қолданатын жаңа технологиялық әдістерді көрсетіңіз.
а) дәстүрлі оқыту; в) модульдік оқыту; с) дамыта оқыту; д) бағдарламалық оқыту.
Психология
1. Төменгі сынып оқушыларының негізгі іс-әрекетін қалыптастырудың түрлері.
а) сюжетті ойын; в) оқу; с) жеке оқыту.
2. Төменгі сынып оқушыларының қарым-қатынас саласында кең тараған тиімді түрі.
а) бала - ересек; в) бала мен бала; с) бала мен ойыншық.
3. Төменгі сынып оқушыларының біліктілігін арттыратын себеп.
а) ұрыстан алшақтау; в) ата-анасын ренжіткісі келмейді; с) танымдық қызығушылық.
4. Бірінші сынып оқушысының дүниетанымдық қабілетін арттыруда назар
аударатын жағдай.
а) қалыптаспаған; в) қалыптасқан; с) айнымалы.
5. Бастауыш сынып оқушыларында есте сақтау қабілетінің қайсысы меңгеріледі?
а) есту; в) сезу (эмоциялық); с) ойлау қабілеті.
6. Бастауыш сынып оқушыларының ойлау қабілетінің қайсысы басым?
а) бейнелі; в) көрнекілік арқылы; с) абстрактілі.
7. Бастауыш сынып оқушысының қажетті оқу нәтижесін алу түрлері.
а) өз бетінше ақпаратты ала білу;
в) ақпаратты алудағы оқу жүйесінің көлемі;
с) алған білімін күнделікті өмірде қолдану.
8. Бағалаудың қай түрі баланың жеке дамуына кері әсер етеді?
а) өте жоғары; в) нақты; с) төменгі.
9. Бастауыш сынып оқушыларының оқудағы мақсаты неде?
а) жақсы баға алу; в) оқу нәтижесінде; с) оқу барысында.
10. Оқу жылының алдындағы бастауыш сынып оқушыларының мінез-құлқы.
а) толық қалыптасқан; в) қалыптасу кезеңінде; с) қалыптаспаған.
Математика
1. Компьютер қандай есептеу жүйесін қолданады?
а) ондық; в) екеулік; с) жетеулік.
2. Бір нәрсені біршама түзу ұқсатып түзу немесе нүкте арқылы көрсету.
а) стилизация; в) ассиметрия; с) симметрия.
3. Киіз үйдің үлгісін дайындауда қандай геометриялық пішінді таңдайсыз?
а) параллелепипед; в) сабақтың тақырыбы; с) үй жұмысы;
д) бақылау жұмысының түрлері; е) сабақ сұрайтын оқушылардың аты-жөндері.
4. Айдос және оның әпкелері Шолпан мен Сәуле бір мектепке барады. Бірақ, әрқайсысы әр жолмен жүреді. Қайсысының жолы ұзақ?
а) Айдос; Айдостың жолы
в) Шолпан;
с) анықтауға болмайды; Шолпанның жолы
д) Сәуле;
е) жолдың бәрі бірдей.
5. Суретте гүл бақшасы бейнеленген. Мөлшері 16 м х 20 м. Бақта 6 бірдей гүлзар бар. Әр гүлзардың периметрі неге тең?
а) 20 м; в) 22 м; с) 24 м; д) 26 м; е) 12 м.
6. Үстел бетінің периметрі 100 см. Оның ені 20 см. Үстелдің көлемін тап.
а) 2000 см2; в) 1600 см2; с) 600 см2.
7. Егер тік төртбұрыштың периметрі 28 см, ауданы 48 см2 болса, қабырғалары неге тең болады?
а) 12 және 4; в) 7 және 4; с) 6 және 8.
8. Сынып бөлмесінің ұзындығы 9 м. Ені – 8 м. Сыныпта 36 оқушы бар. Бір оқушы қанша көлемді иеленеді?
а) 2 м2; в) 1 м2; с) 3 м2.
9. Тең қабырғалы үшбұрыштың периметрін тап. Қабырғасы 4 см.
а) 9 см; в) 12 см; с) 3 см.
10. 103 мәнін тап.
а) 100; в) 1000; с) 10000.
11. 63 – 22 • 3. Сандардың мәнімен ауыстырып жаз.
а) 18 – 4 ּ 3; в) 216 – 4 ּ 3; с) 36 – 4 ּ 3.
12. Егер кубтың көлемі 64 см3 болса, кубтың қабырғасы қандай болады?
а) 8 см; в) 4 см; с) 3 см.
13. Натурал сандар арқылы көрсет:
2/4 сағат + 23/5 сағат – 2/2 сағат
а) 30 мин + 156 мин – 60 мин; в) 120 мин + 220 мин – 30 мин;
с) 15 мин + 2 сағ. 12 мин – 30 мин.
14. Теңдеу құрастыр. Белгісіз санды 9 есе көбейтіп, одан кейін 8 азайт, одан шыққан санды 5 есе кеміт. Нәтижесі 20 шықты.
а) х ּ 9 – 8 : 5 = 20; в) х ּ (9 – 8 : 5) = 20; с) (9 ּ х – 8) : 5 = 20.
15. Мына есеп қанша амалмен шығады?
Жолаушы поезді 8 сағатта 480 км жол жүрді. Ол 2 сағатта неше км жол жүреді?
а) 1 амалмен; в) 2 амалмен; с) 3 амалмен.
16. Дұрыс теңсіздікті көрсет:
а) 18 w 4 ru < 184 ru; в) 6 n 8 ru < 6800 ru;
с) 4 дм 2 см < 420 см; д) 5 мин 20 сек < 240 сек.
17. Мына есептің қай шешімі дұрыс болады?
Үш балада 42 марка бар. Серікке қарағанда Қанатта 6 марка кем. Ал Алмаға қарағанда 3-уі артық. Алмада қанша марка бар?
а) х ּ 3 + 3 + 6 = 42; в) х ּ 3 + 3 ּ 2 + 6 = 42; с) х + 3 ּ 2 + 6 = 42.
18. (800 + 42) ּ 2. Мына өрнек қайсысына сай келеді?
а) 800 * 2 + 40 * 2 + 2; в) 800 * 2 + 40 * 2 + 2 * 2; с) (800 + 40) * 2 + 2 * 2.
19. Өрнектің мәнін тап: 20 – а : 3, мұндағы а = 57, 15, 40, 42, 6.
а) 15 және 6; в) барлығы; с) 57, 15, 42, 6.
20. Х * Х – Х = 56. Қай сан теңдікке тура келеді?
а) 7 в) 8 с) 28.
Қазақ тілі
1. Дұрыс тасымалданбаған сөз:
а) құ-рылысшы; в) құрылыс-шы; с) тау-ық; д) та-уық.
2. Ашық буын:
а) -ор, -ар; в) -та, -те; с) бар, қал; д) -са, -тек.
3. Қосымшалы сөз:
а) айна в) журнал с) ор д) жүр
4. Жалқы есім:
а) алты в) маса с) Ақтөс д) өзен
5. Күрделі етістік:
а) құйды ма? в) су құйды с) құйып жүр д) құйдық
6. “Ұзын” сөзі мағынасына қарай нені білдіреді?
а) заттың түсін; в) заттың көлемін; с) заттың дәмін; д) заттың пішінін
7. Тәуелдік жалғауы жалғанған сөз:
а) дәптерлер; в) келеді; с) кітабың; д) көкшіл.
8. Мағынасы жуық сөздер:
а) жақын-алыс; в) суық-ыстық ; с) биік-төмен; д) әдемі-сұлу.
9. Болымды етістікті тап:
а) барма; в) ойна; с) оқып отыр; д) жазба.
10. Болымсыз етістікті көрсет:
а) сұрама; в) жазып отыр; с) келді; д) барады.
11. Қаратпа сөзі бар сөйлем:
а) – Шырағым, Кәмаш, мына Қарасақаудың баласы саған бұлдірген әкеліпті.
в) Қызым құстың жемін әкелді. с) Балам мектептен келді.
д) Қарға ірімшік тауып алды.
12. Туынды зат есім:
а) дойбы; в) қызмет; с) жұмысшы; д) өнер.
13. Сөйлемнің тұрлаусыз мүшелерінің сұрақтары:
а) Кім? Не? в) Не істеді? Неғылды? Қайтті? с) Кімдер? Нелер?
д) Қандай? Кімге? Неге? Нені? Қашан? Қайда?
14. Есептік сан есімнің сұрақтары:
а) Нешінші? в) Қанша? Неше? с) Қандай? Қай? д) Неше? Нешінші?
15. Бірінші сыңары түбір тұлғада, екінші сыңары тәуелдік жалғаумен келген сөз тіркесін тап:
а) менің орным; в) тау қыраны; с) отпен ойнама; д) қыс түсті.
16. “Дәмі, дәрі, дәні” сөздерінің мағынасын өзгертіп тұрған дыбыстар:
а) қатаң дауыссыз дыбыс; в) ұяң дауыссыз дыбыс;
с) үнді дауыссыз дыбыс; д) жіңішке дауысты дыбыс.
17. Мәтін:
а) сөйлем в) әңгіме с) тақырып д) сөз
18. Ауыспалы мағыналы сөз:
а) адамның басы в) таудың басы с) қойдың басы д) тауықтың басы
19. Сөйлемнің байланысын анықтаймыз:
а) тыныс белгісі арқылы; в) сұрақ қою арқылы;
с) орын тәртібі арқылы; д) жазылуы арқылы.
20. Хат сөйлеудің қай түріне жатады?
а) ауызекі сөйлеу; в) мәнерлеп сөйлеу; с) жазбаша сөйлеу; д) жатпайды.
Дүниетану
1. Қазақстанның жер көлемі қанша?
а) 198500 км в) 271730 км3 с) 447400 км2
2. Қазақстан халқының тығыздығы қаншалықты?
а) 22 адам/1 км2 в) 56 адам/1 км2 с) 6 адам/1 км2
3. Қазақстан заңын дайындап, шығарумен айналысатын орган:
а) Сенат в) Мәжіліс с) Парламент.
4. “Үлкен панда” қандай халықаралық ұйымның рәмізі болып есептеледі?
а) ЭҰЫД – Экономикалық ұйымның ынтымақтастығы мен дамуы
в) БАЭ – Біріккен Араб Эмираты
с) ДТҚҚ – Дүниежүзілік табиғатты қорғау қоры
5. Жердің қанша бөлігін мұхит алып жатыр?
а) 30% жуық в) 55% жуық с) 70% жуық
6. Қандай шартты белгілер ауа райының өзгерісін – қар аралас бұлттылығын, өзенде мұз болатынын көрсетеді?
а) О : : ▲ в) * ∆ с) О * ∆
7. Келер жылы қандай аумақта ең жоғары дәнді дақыл өнім береді?
а) д әнді в) бұршақты с) көкөністі
8. Пайдалы қазбалар дегеніміз не?
а) барлық жер астындағы тыңайтқыштар
в) жердің астынан алынған барлық заттар
с) жердің астынан алынған барлық заттар және оларды адамдардың қолдануы.
9. Адамдар ең алғашқы рет жанғыш отындардың қайсысын пайдаланды?
а) тас көмір в) мұнай с) шымтезек
10. Қай жерде темір кенін өндіреді?
а) Зыряновск ауданында в) Марконоп ауданы с) Тавра ауданы
11. Эдисон бірінші дыбыс жазуының үстін қай материалдан жасаған?
а) қалайы фольгадан в) балауыз с) воск
12. Қазақстандағы ақ күріштің отаны:
а) Шығыс Қазақстан облысы в) Қызылорда облысы с) Павлодар облысы
13. Кейбір құстардың қай түрі ұшқанда күш-жігерін үнемдейді?
а) жолының жартысы кетеді в) күш жинау үшін ұзақ дем алады
с) ауа желімен ұшады
14. Қазақстандағы қорықтар:
а) Барсакелмес, Наурызым в) Астрахан, Баргузин с) Аскания, Нова д) Кандал
15. Қай нәсіл өкілдерінің миы ең үлкен?
а) европалық в) монголиттер с) австралиялық
16. Қай терминмен әкесін, шешесін және балаларын атайды?
а) жартылай жанұя в) кеңейтілген жанұя с) нуклеар жанұя
17. Жанұяда екі баладан көп болса, қай балаға көбірек ауыртпашылық түседі?
а) үлкені в) ортаншы с) кішкентайы
18. Қазіргі уақытта дүниежүзінде жеті негізгі діни ағым бар. Солардың ішінде ең көнеден келе жатқан қайсысы?
а) Буддизм в) Ислам с) Иудаизм д) Конфуцианство е) христиандық
19. Баспада IQ дегеніміз не?
а) шексіз в) ақылдың даму еселігі с) химиялық элемент
20. Керемет қабілетті деген қорытындыны алу үшін тесттен неше балл жинау керек?
а) 500-ден астам в) 200-ден астам с) 130-дан астам.
Бастауыш сынып мұғалімдеріне арналған
олимпиада сұрақтарының дұрыс жауабы
Оқытудың методикасы
1 – а, в, с 5 – а, в, е 9 – с, д
2 – а, с, е 6 – а, в 10 – в, с, д
3 – а, в, д 7 – а, в, д
4 – а, в 8 – в, с, д
Психология
1 – в 5 – в 9 – в
2 – а 6 – а 10 – в
3 – с 7 – а
4 – а 8 – в
Математика
1 – в 6 – с 11 – в 16 – в
2 – с 7 – с 12 – в 17 – в
3 – в, с, е 8 – а 13 – а 18 – в, с
4 – е 9 – в 14 – с 19 – с
5 – с 10 - в 15 – в 20 – в
Қазақ тілі
1 – с 6 – в 11 – а 16 – с
2 – с 7 – с 12 – с 17 – в
3 – а 8 – д 13 – д 18 – в
4 – с 9 – с 14 – в 19 – в
5 – с 10 – а 15 – а 20 – с
Дүниетану
1 – в 6 – с 11 – а 16 – с
2 – с 7 – в 12 – в 17 – в
3 – с 8 – с 13 – с 18 – с
4 – с 9 – с 14 – а 19 – в
5 – с 10 – а 15 – в 20 – с
