ӘОЖ [371.13:37.013] : 378 Қолжазба құқығында
КАДИРБАЕВА ДИДАР АРТЫҚБАЙҚЫЗЫ
Жоғары оқу орнында болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдіру
13.00.08 – Кәсіби білім беру теориясы мен әдістемесі
Педагогика ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның
авторефераты
Қазақстан Республикасы
Қарағанды, 2008
Жұмыс Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінде орындалған
Ғылыми жетекшілер: педагогика ғылымдарының докторы,
профессор Каргин С.Т.
педагогика ғылымдарының кандидаты,
доцент Сырымбетова Л.С.
Ресми оппоненттер: педагогика ғылымдарының докторы,
профессор Кенжебеков Б.Т.
педагогика ғылымдарының
кандидаты, доцент Манабаева А.Ш.
Жетекші ұйым: Евразия гуманитарлық институты
Диссертация 2009 жылы «___» ___________ сағ._____ Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетіндегі педагогика ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін қорғау жөніндегі БД 14.50.05 диссертациялық Кеңесінің мәжілісінде қорғалады (100028, Қарағанды қаласы, Университет көшесі, 28, бас корпус, №1 кеңейтілген дәрісхана.
Диссертациямен Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінің кітапханасында танысуға болады.
Автореферат 2008 жылы _______________ таратылды.
Біріккен диссертациялық кеңестің
ғалым хатшысы Н.Ә. Мыңжанов
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Егемендік алған кез-келген елдің, халықтың ең басты міндеті – жас ұрпақтың ұлттық санасын қалыптастырып, шыңдауға қызмет ететін білім жүйесін қалыптастыру. Білім берудің ұлттық жүйесін құру –ұлттық мәдениетті оқу-тәрбие процесінде пайдалану арқылы ұлтжанды ұрпақты тәрбиелеу. Болашақ мұғалімдерді этнопедагогикалық біліммен қаруландыру мақсатында, халықтық дәстүрлердің тәрбиелік мүмкіндіктерін ашу - осы мәселені шешу жолдарының бірі.
Қоғамның кезек күттірмейтін талаптарының бірі – кәсіби бейімделген болашақ мамандарды даярлау. Болашақ мұғалім – баланың жеке тұлғасын қалыптастырушы басты тұлға. Бүгінгі жас өркеннің ертеңгі әлеуметтік-саяси қоғам мүшесі ретінде қалыптасуында тәлім-тәрбиенің маңызы зор екендігі белгілі. Ендеше қоғамдағы қол жеткен тәрбиелік жақсы дәстүр атаулыны пайдаланып, биік адамгершілік қасиеттерге баулу, тәрбиелеу – мұғалімнің басты міндеті.
Халық құндылықтарының бірі – оның мекені, сол мекеннің географиялық ландшафтысы. Географиялық детерминизм бойынша адамның өмір сүруі, шаруашылығы, оның психикасының қалыптасып дамуы, бет-бейнесіндегі ерекшеліктері, мінез-құлқы сол жердің географиялық ландшафтысына байланысты болады. Ұлттық тәрбие ана тілін, елінің тарихын, төл мәдениетін, туған жерін, халқының ертедегі тұрмыс-тіршілігін оқып, үйренуден басталады. Мектептің оқу-тәрбие процесінде халық педагогикасының тәрбиеде алатын орны мен маңыздылығын студенттерге үйретіп, болашақ мұғалімдерге география пәні арқылы этнопедагогикалық білім беріп, ұлттық тәрбие, ұлттық сана-сезімін қалыптастырып, ұлтжанды азамат тәрбиелеп шығаруға даярлаудың қажеттілігі туып отыр. Осы орайда, жоғары оқу орны жағдайында студенттердің қоршаған табиғи орта мен құбылыстары туралы түсініктерін дұрыс қалыптастыруда халықтық педагогика материалдарын ғылыми теориялық-әдістемелік қағидалармен ұштастыру көкейкесті мәселеге айналып отыр. Соның бірі, халықтық педагогика материалдарын география пәнімен байланыстыра отырып, болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдірудің объективті қажеттілігі артты. Қоршаған орта, ауа райының күйі, аспан әлемі, жер-су атаулары туралы географиялық білім беру арқылы болашақ мұғалімдердің этнопедагогикалық даярлығын қалыптастыру – тұтас педагогикалық процестің құрамдас бөлігі.
Жастарға білім беру, тәрбиелеу, табиғат пен адам өмірінің тіршілігін ажырамайтын, бөліп қарастыруға келмейтін біртұтас дүние ретінде қарастырып, жастардың дүниетанымын қалыптастыру, адамгершілікке тәрбиелеуді қазақ халқының біртуар данышпандары А. Құнанбаев, Ш. Уәлиханов; ұлттық дәстүрлерді дәріптеуді қазақ халқының ағартушы-ғалымдары мен ақын-жазушылары Ж. Аймауытов, Ы. Алтынсарин, М. Әуезов, А. Байтұрсынов, М. Дулатов, М. Жұмабаев, Ш. Құдайбердиев өз еңбектерінің негізгі арқауы еткен. Ұлттық мәдениеттің негізгі көзі болып табылатын құндылықтарды белгілі ғалымдар Ж. Артықбаев, Х. Арғынбаев, Ә. Бірмағанбетов, А. Нысанбаев еңбектері этнопедагогиканың теориялық негіздерін анық, ұғымдық-терминологиялық аппаратын жасауға тікелей ықпалын тигізді және біздің зерттеу жұмысымыздың әдіснамалық негізін құрады.
Жоғары оқу орнында болашақ педагогтарды даярлау мәселесін, оқу-тәрбие процесін жетілдіру, мектепке кәсіби білімі жоғары мамандарды даярлау мәселелері қазақстандық ғалымдар Қ.М. Арынғазинның, Ш.Ә. Әбдіраманның, Б. Әбдікәрімұлының, С.Т. Каргиннің, Ж.А. Караевтың, Қ.М. Кертаеваның, Р.М. Қоянбаевтың, Н.Ә. Мыңжановтың, Ж.Ы. Намазбаеваның, Н.Д. Хмельдің, Л.А. Шкутинаның еңбектерінде қарастырылған.
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында білім мазмұнын жаңарту және оқыту мен тәрбиелеу сапасын жетілдіру, дамуы жоғары елдердің озық тәжірибесіне сәйкес мамандарды даярлау жөнінде шаралар қолдануды қажет екендігі аталған.
Этнопедагогикалық даярлау мәселесін алғаш көтергендердің бірі - Г.Н. Волков. Оның пікірінше, тек мұғалім ғана балаларды оқыту, тәрбиелеу процесін нақты аймақтық жағдайда, халықтың көп ғасырлы мәдениеті негізінде ұлттық тәрбие, дәстүрмен тығыз байланыста ұйымдастыра алады.
Жастарға этнопедагогикалық білім беру мәселелері Ж. Асанов, Қ. Бөлеев, Л.А. Бөлетова, Р.Қ. Дүйсенбінова, Қ. Жарықбаев, К.Ж. Қожахметова, С. Қалиев, Ж. Наурызбай, Ә. Табылдиев, С. Ұзақбаева; қолданбалы салалары Р.М. Айтжанова, С.Қ. Әбілдина, Ш.М. Мұхтарова, Қ.А. Сарбасова, Л.С. Сырымбетова, т.б. ғылыми зерттеулерінде қарастырылды.
Географиялық сауаттылық тек күнделікті өмірден ғана алынбайды, ол география мұғалімдерін кәсіби дайындаумен байланысты болады. Себебі кәсіби дайындығы жоғары маман ғана географиялық орта туралы сауатты білім бере алады. Сондықтан география мамандарын кәсіби дайындау процесіне көп көңіл бөліне бастады. Болашақ география мұғалімдерін даярлау мәселесін Ә.С. Бейсенова, Н.А. Бекенова, Ғ.Қ. Ділімбетова, Ж.Ж. Жатқанбаев, С.Қ. Қасенов, Г. Мұқышева, Р.Т. Төлегенова, Ж.К. Тілешова, С.Т. Шалғынбаев, Ж.Б. Шілдебаев, А.В. Чигаркин және т.б. зерттеген.
Табиғатты қорғау мен адамның қоршаған ортамен байланысы, экологиялық білім беру мен тәрбие беру мәселесін шешуде Н.А. Бәкірова, Ә.А. Саипов, К. Сарманова, Қ.Н. Сарыбеков, М.Н. Сарыбеков, А.Н. Захлебный, И.Д. Зверев, И.П. Сафронов А.В. Миронов және т.б. ғалымдар еңбектерінде ғылыми-практикалық тұрғыда шешімін тапқан.
Жоғарыда аталған ғалымдардың ғылыми жұмыстарында жоғары оқу орындарында кәсіби бейімделген мамандарды дайындау, олардың кәсіби құзіреттілігін жоғарылату мәселесін қарастыра отырып, оларды шешудің тиімді жолдарын ұсынған және болашақ мұғалімдерді мәдениеттің ұлттық болмысын терең сезініп, әлемдік өркениетпен сабақтастыра дамытуға бағыттайды. Көптеген зерттеулерде этнопедагогикалық мәселенің өзектілігін, білім беру жағдайында ұлттық тәрбиенің ерекшеліктері мен бүгінгі тәрбие жағдайында озық педагогикалық дәстүрлерді сақтаудың маңыздылығын атап көрсеткен, бұл біздің зерттеу жұмысымызға арқау болды.
Осы бағытта диссертациялық зерттеу жұмыстары болғанымен, ғылыми еңбектерде география мұғалімдерінің туған жер ландшафтысын тәлім-тәрбие беру бағытында пайдалануға жеткілікті көңіл бөлінбеген, қазақ халқының өткен тарихи-мәдени, рухани-мәдени әлемінен әлі де толық игерілмей жатқан байлық көзі – фольклорлық мұралар, этногеографиялық деректер, этнотопонимикалық атаулар туралы деректерді қамтуына назар аударудың қажеттілігін өмірдің өзі көрсетіп отыр.
Философиялық және педагогикалық әдебиеттердің, психологиялық-педагогикалық зерттеулердің мазмұнын сараптау барысында жоғары оқу орындарында география пәні мұғалімдерін кәсіби даярлау процесінде:
қоғамда білім беруді этнопедагогикалық тұрғыдан іске асыруға дайын мұғалімге деген қажеттілік пен нақты қалыптасқан жағдай арасындағы;
этнопедагогикалық ғылымның дамуы мен жоғары оқу орындарындағы білім беру мазмұнында оны жүзеге асырудың жеткіліксіздігі арасындағы;
болашақ география мұғалімдерінің этнопедагогикалық даярлығына педагогикалық практиканың қажеттілігі мен жоғары мектеп дидактикасында оның іске асырылуының жеткіліксіздігі арасындағы қайшылықтар бар екендігі анықталды.
Аталған қайшылықтардан жоғары оқу орнында болашақ география мұғалімдерінің этнопедагогикалық даярлығының мазмұны мен оны қалыптастыру мәселесінің туындап отырғаны біздің зерттеу тақырыбымызды «Жоғары оқу орнында болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдіру» деп алуымызға негіз болды.
Зерттеудің мақсаты: болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдірудің педагогикалық шарттарын анықтау, теориялық тұрғыдан негіздеу және эксперименталдық тексеру.
Зерттеу нысаны: жоғары оқу орнының педагогикалық процесі.
Зерттеу пәні: болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдірудің педагогикалық шарттары.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер болашақ география мұғалімдерін даярлауда олардың этнопедагогикалық даярлығын жетілдірудің арнайы шарттары анықталып, жүйелі түрде қолданылса, онда жалпы кәсіби даярлау процесінің тиімділігі арта түседі, өйткені студенттер аталмыш даярлыққа сәйкес іс-әрекетке бағытталады.
Зерттеудің міндеттері:
1. Болашақ география мұғалімдерінің этнопедагогикалық даярлығының мәнін ашу;
2. Болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдірудің педагогикалық шарттарын анықтау;
3. Болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдірудің моделін құрастыру;
4. Болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдірудің әдістемесін жасау және оны эксперименттік тексеру.
Зерттеудің жетекші идеясы: болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдіру географиялық білім беру процесінің этнопедагогика негізінде ұйымдастырылуынан тәуелді.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері. Жеке тұлғаның этнопедагогикалық даярлығын жетілдіруде ұлттық рухани-мәдени мұралары мен қазақтың табиғи ортаны танып білу білімдері мен «адам-қоғам-табиғат» жүйесінің жалпы заңдылықтары, өзара қарым-қатынас және тұлғаның қалыптасуы туралы ілімдер, қазақ халық педагогикасы мен этнопедагогика сабақтастығы туралы тұжырымдамалар, философиялық ілімдер, педагогикалық-психологиялық ой-пікірлер, ландшафт ерекшелігіне байланысты қалыптасқан мінез-құлық, ұлттық психикаға әсер еткен географиялық детерминизм туралы тұжырымдар мен тәрбие туралы тұжырымдамалар, тұлғалық-бағдарлық, жүйелілік тұғырлары.
Зерттеудің әдістері: зерттеу мәселесі бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерді тақырып бойынша теориялық және ғылыми-әдістемелік тұрғыдан талдау, диссертация тақырыбына байланысты материалдарды жинақтау, саралау, жүйелеу, эксперимент, бақылау, салыстырмалы талдау әдістері, білім беру саласындағы ресми құжаттарды талдау, географиялық білім беруде этнопедагогика материалдарын ендірудің әдістемелеріне сипаттама және сауалнама, бақылау жүргізу, тәжірибелік-эксперимент жұмысының нәтижесіне баға беру, зерттеу нәтижелерін математикалық өңдеу әдістері.
Зерттеу көздері: педагогика, психология, философия, география ғылымдарының классиктерінің еңбектері, Қазақстан Республикасы үкіметінің ресми құжаттары (заңдар, қаулылар, бағдарламалар, актілер, тұжырымдамалар, т.б.), жалпыға міндетті білім берудің мемлекеттік стандарттары, оқу бағдарламалары.
Зерттеу кезеңдері:
бірінші кезең (2002-2004 жж): зерттеу тақырыбы бойынша тарихи-философиялық, психология-педагогикалық, этногеографиялық және әдістемелік әдебиеттерге талдау жасалынды; зерттеудің ғылыми аппараты айқындалды; зерттеудiң теориялық және әдіснамалық негіздері анықталды, анықтауыш эксперимент жүргізілді.
екінші кезең (2004-2007 жж): зерттеу мәселесі бойынша жинақталған теориялық және этнопедагогикалық материалдарға талдау жалғастырылды. Тәжірибелік жұмыстар ұйымдастырылып, жүргізілді.
үшінші кезең (2007-2008 жж): тәжірибелік жұмыстың қол жеткізген нәтижелері өңделініп, ғылыми жүйеге келтірілді. Негізгі теориялық қорытындылар мен ұсыныстар құрастырылып, ғылыми - әдістемелік қорытындылар жасалынды. Жинақталған материалдар мен тәжірибелік жұмыстың нәтижелері сарапталынып, диссертацияның редакциялық өңдеуі аяқталды.
Зерттеу базасы: Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті, Ө.А.Байқоңыров атындағы Жезқазған университеті, Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық маңызы:
- болашақ география мұғалімдерінің этнопедагогикалық даярлығы түсінігінің мәні ашылған;
- болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдірудің педагогикалық шарттары ашылды;
- болашақ география мұғалімдерінің этнопедагогикалық даярлығының компоненттері, көрсеткіштері мен деңгейлері айқындалды;
- болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдіру моделі жасалынды;
- болашақ география пәні мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдірудің жүйесі құрастырылды.
Зерттеудің практикалық мәнділігі: жоғары оқу орнында болашақ география пәні мұғалімдері мамандығының оқу жоспарындағы пәндер бағдарламаларына қосымшалар, «Жалпы жер тану», «Топонимика», «Қазақстанның физикалық географиясы», студенттерге арналған «Этногеография» атты арнайы курс, «Болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлау ерекшеліктері» атты оқытушыларға арналған арнайы семинар, оқу-далалық, кешенді, педагогикалық практикаға арналған бағдарламаға қосымша жасалынды. Зерттеу нәтижелерін жоғары оқу орындарының оқу-тәрбие процесінде пайдалануға болады.
Қорғауға ұсынылатын қағидалар:
- мұғалімнің этнопедагогикалық даярлығы мұғалімнің кәсіби даярлығының маңызды және қажетті компоненті ретінде жоғары оқу орнының оқу жоспарының барлық пәндерін игеру, далалық, педагогикалық практикаларды өту барысында қалыптасқан этнопедагогикалық құзіреттіліктерді біріктіретін кіріктірушілік сипаттағы жүйе;
- болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлау – бұл мазмұны мен ұйымдастырылуын педагогикалық мамандықтағы адамдарға деген талаптармен этнопедагогикалық ортада анықтайтын мақсатты бағытталған процесс. Мұндай даярлаудың шарттары: арнайы даярлау мазмұнындағы этнопедагогикалық бағыттылық, белсенділік, ұлттық мұраларды өзектендіру, этнопедагогикалық іс-әрекетке және тәрбиенің дәстүрлі мәдениетіне тұрақты қызығушылықты қалыптастыру болып табылады;
- болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдірудің моделі - мақсаты, міндеттері, принциптері, мазмұны, әдістері, формалары мен құралдарының құрамдас бөліктерінен құралады;
- болашақ география мұғалімдерінің этнопедагогикалық даярлығының компоненттері, көрсеткіштері және деңгейлері;
болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдіру бойынша жүргізілген эксперименттің нәтижелері.
Зерттеу нәтижелерінің дәлелділігі: диссертациялық зерттеудің әдіснамалық, теориялық бағытымен, зерттеу мазмұнының ғылыми аппаратқа сәйкестілігімен, эксперименттік-тәжірибелік жұмысының жоспарлығы, алынған нәтижелерді өңдеуде математикалық әдістерді қолданумен және олардың тиімділігі тексеріліп, оқу-тәрбие процесіне енгізумен қамтамасыз етілді.
Зерттеу жұмысының теориялық қағидалары мен нәтижелерін байқаудан өткізу. Ғылыми зерттеу жұмысының мазмұны халықаралық (Алматы, 2006 ж., Қарағанды, 2007 ж., 2008 ж., Жезқазған, 2007 ж., София 2008 ж) ғылыми-практикалық конференцияларда, Е.А.Бөкетов атындағы ҚарМУ-дің география, педагогика кафедраларының ғылыми-әдістемелік семинарларында баяндалды; зерттеу жұмысына байланысты баспасөз беттерінде «География в вузах и школах Казахстана» (2006), «Ұлт тағылымы» (2007), «Ізденіс» (2007), «Қазақстан жоғары мектебі» (2007), «ҚарМУ Хабаршысы» (2007), «Этнопедагогика» (2008) мақалаларда көрініс тапты.
Диссертацияның құрылымы: диссертациялық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, тұжырымдар мен қорытындыдан, пайдаланған деректер тізімі мен қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің өзектілігі, ғылыми аппараты, мақсаты, нысаны, пәні, міндеттері мен болжамы, зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері, әдістері, зерттеудің ғылыми жаңалығы, теориялық мәнділігі, маңызы, зерттеу кезеңдері мен базасы, қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар қамтылған.
«Болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлаудың теориялық негіздері» атты бірінші тарауда зерттеліп отырған проблема педагогикалық, психологиялық және философиялық тұрғыларынан теориялық және практикалық жақтарынан негізделіп, олардың болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдірудің ерекшеліктері мен мүмкіндіктері анықталып, мақсат-міндеттері қарастырылды. Этнопедагогикалық даярлықты жетілдірудің педагогикалық мүмкіндіктері ашылып, проблеманың қазіргі жағдайы қарастырылды.
«Болашақ мұғалімнің этнопедагогикалық даярлығын жетілдіру бойынша тәжірибелік жұмыс» атты екінші тарауда оқу-тәрбие процесінде студенттердің этнопедагогикалық даярлығын жетілдірудің негізгі формалары мен әдістері айқындалды, негізгі пәндерге қосымша этнопедагогикалық бағыттағы қосымша бағдарлама мен арнайы курс бағдарламасы сипатталып, эксперименттік-тәжірибелік жұмыстардың нәтижелері қорытылып, баяндалды.
Қорытындыда теориялық, эксперименттік-тәжірибелік жұмыстардың нәтижелеріне негізделген тұжырымдар мен ұсыныстар берілді.
Қосымшада студенттер, оқытушылар мен мектеп мұғалімдерінен алынған сауалнама, қазақтың географиялық жұмбақтары мен табиғатқа байланысты мақал-мәтелдері, қазақтың ауа-райы туралы болжамдары және студенттердің оқу-далалық тәжірибе кезіндегі зерттеу жұмыстарының есебі ұсынылды.
Негізгі бөлім
Болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдірудегі зерттеу жұмысымыздың өзектілігін ашуда біз әдіснамалық негізде кәсіби білім беру теориясы мен этнопедагогикалық тұжырымдарға сүйендік.
Осыған байланысты біз зерттеу тақырыбымызбен тікелей байланысты келесі екі топқа жататын ұғымдардың анықтамаларына талдау жасадық. Бірінші топқа кәсіби білім беру теориясына байланысты «кәсіби даярлау», «кәсіби даярлық» және «кәсіби құзіреттілік», ал екінші топқа «этнопедагогикалық іс-әрекет», «этнопедагогикалық мәдениет», «этнопедагогикалық даярлау», «этнопедагогикалық құзіреттілік» ұғымдары жатады.
Салыстырмалы талдау арқылы аталған ұғымдардың мәнін аша отырып, болашақ мұғалімдердің этнопедагогикалық даярлық түсінігін біз төмендегідей тұжырымдадық: кәсіби іс-әрекетте арнайы білімдерді, іскерлік, дағдыларды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін кәсіби маңыздылыққа ие тұлғаның кіріктірілген қабілеттерінің жүйелі жиынтығы.
Осы тұжырымға сәйкес біз болашақ мұғалімдерді этнопедагогикалық даярлауды география пәні мамандығының ерекшелігіне байланыстыра нақтыладық. Бұл жерде негізгі әдіснамалық бағыт ретінде географиялық детерминизм алынды. Сонда, болашақ география пәні мұғалімінің этнопедагогикалық даярлығы деп этникалық кеңістіктегі этнопедагогикалық іс-әрекетіне қажетті арнайы білімдер мен іскерліктер негізінде қалыптасқан және жаңа білімдерді ұдайы игеруге бағытталған тұлғалық интегративтік қасиеттердің, қабілеттердің жүйелі жиынтығын түсінеміз.
Мұғалімнің кәсіби даярлығына жан-жақты мән беру және оларды қажетті, міндетті деп есептей отыра, этнопедагогикалық даярлықты ерекше атап көрсетуге тура келеді.
Болашақ география мұғалімін этнопедагогикалық даярлаудың дидактикалық негізі – бұл мақсат, міндеттер және мазмұнның біріңғай жиынтығын қамтитын кәсіби-білімдік жүйенің құрамдас бөлігі.
Этнопедагогикалық даярлаудың маңызды мақсаттарын жүзеге асыру тұлғалық қасиеттерді, талап етілген білімдер мен іскерліктерді модельдеу негізінде ғана іске асыру мүмкін. Сондықтан болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдірудің моделін құрастыруды жөн көре отырып, оның алдында біз сол даярлаудың көрсеткіштерін анықтадық. Бұл мәселеге байланысты ғылыми әдебиеттерді талдау негізінде келесі қорытындыны жасадық: болашақ география мұғалімін этнопедагогикалық даярлау өзара байланысты және өзара шартталған үш компонентті біріктіреді. Олар: тұлғалық, мазмұндық, технологиялық.
Тұлғалық компонент – кәсіби және тұлғалық қасиеттерден, этнопедагогикалық және географиялық білімдерге қызығушылық, сонымен бірге, этнопедагогикалық даярлық процесінде тәрбиеленетін және дамитын педагогикалық жұмыстың ерекшеліктері талап ететін қасиеттерден тұрады.
Мазмұндық компонент – мақсат қоя білу және педагогикалық білім мазмұнын саралауды көрсетеді. Мазмұнға жалпы кәсіби және географиялық біліммен қоса, халық педагогикасының әдістері, факторлары, құралдары, формалары, халықтық тәрбие тәжірибесі, халықтың тарихы мен мәдениеті, жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтар жүйесі, этнопсихологиялық ерекшеліктер туралы білімдер кіреді. Аталған білімдер этнопедагогикалық білім түріне жатады.
Технологиялық компонент – игерілген кәсіби және географиялық білімдерімен бірге этнопедагогикалық білімдерді қолдану іскерліктерін, дағдыларын, полиэтникалық ортада этнопедагогикалық процесті ұйымдастыруды, этнопедагогикалық міндеттерді қойып, оны шешуді, тәрбиелеудегі ұлттық тәжірибені этнопедагогикалық міндеттерді шешуде қолдануды, табиғи ортаны танып білудегі ата-бабалардан қалған бай тәжірибені пайдалана білу әдістерін таңдауды, отбасымен өзара әрекетті жандандыруды, мәдени құндылықтарды біріктіреді.
Барлық кәсіби компоненттердің қалыптасу ірге тасы тұлғалық компонент болады. Бұл компонент – базалық. Бұл компонентсіз қалған компоненттер іске аспайды.
Білім беру процесінде педагогтің этнопедагогикалық даярлығының компоненттері өзара ажырамай үнемі байланыста болса, атқарылатын жұмыстың нәтижесі де жоғары болады. Олардың әрқайсысы қойылған мақсатты жүзеге асыруды қамтамасыз ететін кәсіби құрылым болып табылады. Осы кәсіби құрылым жүйенің барлық компоненттерін жүзеге асыруды шарттайды.
Этнопедагогикалық даярлаудағы этнопедагогикалық мәдениет халық тәжірибесінің құндылықтарын, этнопедагогикалық білімдер мен іскерліктерді беру құралы ретінде саналады.
Әр компоненттің қалыптасқан деңгейін белгілі бір көрсеткіштер арқылы анықтауға болады (1- кесте).
Кесте 1 – Болашақ география мұғалімінің этнопедагогикалық даярлығының моделі
Компоненттер Тұлғалық Мазмұндық Технологиялық
Көрсеткіштер
Этнопедагогикалық білімдерге деген қажеттілік Жалпыкәсіби білімдер
Кәсіби іс-әрекетін
этнопедагогикаға
негіздей алу
Өз кәсібінің әлеуметтік
маңызын сезіну
Этнопедагогикалық
білімдер
Этнопедагогикалық
және этногеографиялық
білімдерді ұштастыра алу
Этнопедагогикалық
және этногеографиялық
білімдерге қызығушылық
Географиялық білімдер
Этнопедагогикалық
және этногеографиялық
білімдерді педагогикалық міндеттерді шешуде қолдану іскерлігі
Тұлғалық компонент келесі көрсеткіштермен ерекшеленеді: этнопедагогикалық білімдерге деген қажеттілік, өз кәсібінің әлеуметтік маңызын сезіну және этнопедагогикалық, географиялық білімдерге қызығушылық. Бұл өлшемдер болашақ география пәні мұғалімдерінің этнопедагогикалық бағыттылығын, мотивтерін, өз халқының тарихын, дәстүрлі тәрбие мәдениетін үйренуге, қажетті этнопедагогикалық білімдер мен іскерліктерді игеруге деген қызығушылығын, этнопедагогикалық іс-әрекетке, дәстүрлерге, ұлттық мәдени құндылықтарға тұрақты оң қатынастың болуын, этнопедагогикалық ортамен өзара әрекеттегі этнопедагогикалық іскерліктердің дамуын көрсетеді.
Мазмұндық компоненттің көрсеткіштеріне жалпыкәсіби, этнопедагогикалық және географиялық білімдер жатады. Олардың ішінде ең маңыздысы қазақ халқының жер ландшафтысы, халықтың ауа райын болжай алуы, халықтық тәрбиенің дәстүрлі жүйелері, «адам – табиғат – қоғам» арасындағы заңдылық байланыстар туралы білімдер болып саналады.
Технологиялық компонент кәсіби іс-әрекетті этнопедагогикаға негіздей алу, этнопедагогикалық және географиялық білімдерді ұштастыра алу, этнопедагогикалық және этногеографиялық білімдерді педагогикалық міндеттерді шешуде қолдану іскерлігі сияқты көрсеткіштерді қамтиды.
Қарастырылған көрсеткіштер жоғары оқу орны студенттерінің этнопедагогикалық даярлаудың барлық компоненттерінің қалыптасу деңгейін бағалауға мүмкіндік береді. Әрбір көрсеткішті біз белгілер жүйесі арқылы қарастырдық. Аталған болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлаудың көрсеткіштерін ескере отырып, оның төмен, орташа, жоғары деңгейлері анықталды.
Жоғары деңгей: өз бетімен шығармашылық әрекетті ұйымдастыра және халық дәстүрлері негізінде этнопедагогикалық ортаны құра алады, анық көрінетін танымдық этнопедагогикалық бағыттылық, халықтың дәстүрлі мәдениеті жайлы білімдерге деген құштарлық, этнопедагогикалық іс-әрекетке тұрақты оң қарым-қатынас, білім берудегі этнопедагогикалық іс-әрекеттің маңызын сезінуі бар.
Орта деңгей: баланың ұлттық психологиясының маңыздылығын сезінеді, халықтық дәстүр, тәрбиенің халықтық мәдениеті туралы шектеулі білімдерді игеріп, оны өз педагогикалық іс-әрекетерінде ара-тұра қолданады, оқыту мен тәрбиелеудің әдіс-тәсілдерін, халықтық құралдарын пайдалана алады, этнопедагогикалық іс-әрекетті ұйымдастыра біледі, тәрбиенің халықтық дәстүріне негізделген педагогикалық іс-әрекетке қызығушылық танытады.
Төменгі деңгей: этнопедагогикалық және этнопсихологиялық бағыттылықтағы жүйеленбеген білімдері бар, халық мәдениетінің дәстүрлерінің жекелеген түрлерін біледі, этнопедагогикалық міндеттерді шешудегі этнопедагогикалық іскерліктері өте төмен, халық педагогикасының әдістерін, құралдарын қолдана алмайды.
Болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлаудың компоненттері мен көрсеткіштеріне көп тоқталған себебіміз мақсат пен нәтиженің аражігіне байланысты. Яғни, арнайы ғылыми әдебиеттерде мақсат болжамдаған, күткен нәтиже ретінде қарастырылады. Ал, біз зерттеп отырған даярлық болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдіру процесінің нәтижесі ретінде қарастырылып отыр. Олай болса, қойылған мақсат бастапқы жағдай болып саналады, ал бұл мақсатты нәтижеге айналдыру үшін белгілі бір педагогикалық шарттар жүйесін анықтау қажет. Біздің жұмысымызда педагогикалық шарттар нақты жүйе мен ойларға негізделіп жасалған оқу материалдарынан алынып отыр.
Географиялық білімді этнопедагогика материалдарымен байланыстыруға дайын маманның кәсіби даярлығын ұйымдастыру үшін мазмұнды іріктеу әдіснамасын қайта қарау немесе білім беру парадигмасының ауысу фактісін тіркеу жеткіліксіз, білімдік кеңістіктің күйін анықтайтын білімдік-дамытушылық процесті ұйымдастырудың сәйкес формаларын, мақсаттарын қарастыру, қажетті оқу-материалдық базаларын құру, мұғалімдер мен оқушылардың өзара әрекеті барысында қойылған міндеттерді тиімді шешуге мүмкіндік беретін педагогикалық технологияларды жобалау және енгізу сияқты барлық компоненттерін өзгерту қажет. Болашақ мұғалімдер оқушыларға географиялық біліммен бірге этнопедагогикалық білімді сабақтастырса, кәсіби даярлауды әдістемелік қамтамасыз ету ерекше басымды мәнге ие болады.
Мамандардың кәсіби-педагогикалық даярлығын модельдеу мәселесіне арналған ғылыми жұмыстар мен диссертациялық зерттеулерді талдау, жинақталған материалды қорытуға және білімді этнопедагогика материалдарымен байланыстыру принципін есепке ала отырып болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдіру моделін жасауға мүмкіндік берді. Бұл модельді құруда болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдіруді есепке ала отырып, мұғалімнің кәсіби даярлығы сапасына қоғамның қоятын талаптары, мектепте оқылатын география пәнін этнопедагогикамен байланыстыруды ескере отырып, мұғалім даярлауды жетілдірудің негізгі бағыттары, кәсіби даярлықтың білімдер, іскерліктер түріндегі мазмұны және оқу процесіне этнопедагогика материалдарын кіргізу әдістері, географиялық білімді этнопедагогика материалдарымен байланыстыруға болашақ мұғалімді кәсіби даярлауды әдістемелік қамтамасыз ету ескерілді (1- сурет).
Айта кету керек, біздің зерттеу жұмысымызда болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдіру және қалыптастыру айтылады. Қазіргі жоғары оқу орнының оқу процесінде болашақ мұғалімнің этнопедагогикалық дайындығы этнопедагогикалық және этнопсихологиялық курстарын оқу кезінде қалыптасады. Бірақ, бұны болашақ география пәні мұғалімдерінің этнопедагогикалық даярлығын қалыптастыруда жеткіліксіз деп
санап, біз этнопедагогикалық даярлауды жетілдіруді мақсат етіп қойдық. Осы мақсатқа жету үшін аталмыш даярлықтың компоненттерін қалыптастыруға бағытталған міндеттер қарастырылды. Осыған байланысты болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдірудің принциптері анықталды.
Сурет 1 - Болашақ география мұғалімін этнопедагогикалық даярлауды жетілдіру моделі.
Бұл міндеттер мен принциптер негізінде болашақ география мұғалімін этнопедагогикалық даярлауды жетілдіру жүйесі анықталды (2- сурет).
Бұл жүйенің мазмұны жалпыкәсіби, географиялық және этнопедагогикалық білімдерді қамтитын жоғары кәсіби білім стандарттары бойынша тағайындалған пәндер және практика бағдарламаларына қосымшаларды, арнайы семинар мен арнайы курстарды камтиды. Осы қаланған мазмұнды жүзеге асыруға толық мүмкіндік беретін педагогикалық технологияны қадағалауды қажет етеді. Бұл технология жоғары оқу орындарының педагогикалық процесіне сай болуы және көрсетілген мазмұнды біртұтастық принципке негізделуі тиіс. Мақсатқа жетудің әр кезеңі оқытудың негізгі курсына сәйкес болу керек. Олай болса, болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдірудің төрт кезеңі анықталды:
Бірінші кезең – болашақ мұғалімдердің этнопедагогикалық даярлығын қалыптастыру процесі оң нәтиже беру үшін, алдымен, оқытушылардың негізгі пәндер мен этнопедагогикалық білімдерін және іскерліктерін бір жүйеге келтіру қажет. Сондықтан оқытушыларға арналған «Болашақ география пәні мұғалімдерінің этнопедагогикалық даярлығын қалыптастыру ерекшеліктері» атты арнайы семинар бағдарламасы жасалды. Сонымен қатар, болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдіруде арнайы пәндерді оқыту барысында үлкен мүмкіндік беретін негізгі пәндер анықталды. Соның бірі - бірінші курста оқылатын «Жалпы жер тану» пәні. Сонымен қатар, оқу-далалық практика бағдарламаларына қосымшалар жасауды қажет деп санадық.
Екінші кезеңде «Туризм және өлкетану негіздері», «Геоэкология және табиғатты қорғау» пәндерінің оқу бағдарламаларына және оқу-далалық практика бағдарламасына қосымшаларды жасауды дұрыс көрдік.
Үшінші курста жоғары кәсіби білім беру мемлекеттік стандартына сәйкес, жалпы курстарды оқыту аяқталып, арнайы кәсіби пәндерді оқыту басталады. Арнайы пәндерді оқуда студенттердің дайындық деңгейін ескере отырып, алған білімдерін жүйелеу және жетілдіру мақсатында болашақ география пәні мұғалімдерінің этнопедагогикалық даярлығын қалыптастырып және жетілдіру үшін «Этногеография» арнайы курсын құрастырдық. Сонымен бірге, 3,4 -кезеңдерде – «Топонимика», «Қазақстанның физикалық географиясы» пәндерінің, сол сияқты оқу-дала және педагогикалық практикаларының бағдарламаларына қосымшаларды енгізуді жөн көрдік.
Барлық оқу материалдарын мақсатты және жүйелі түрде кіріктіруде тиімді педагогикалық әдістерді пайдалану қажет болды. Бұндай әдіске «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» технологиясы қолданылады, өйткені
ол оқытушылар мен студенттердің еркін түрде өзара пікір алмасуына мүмкіндік береді және студенттер өз ойларын, жұмыстарының нәтижелерін, қорытындысын ашық айтып, басқалардың сын-ескертпелерін тыңдап, мәселені жан-жақты талдау жасау арқылы ғана алға қойған мақсатқа жете алады. «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» алпыстан аса стратегияны қамтиды. Бұл біздің жағдайда географиялық білім мен этнопедагогикалық
материалдарды сабақтастыра отырып меңгеруде үлкен көмек болатыны анық.
Жалпы, бұл жүйені жасау, болашақ мұғалімдерді этнопедагогикалық даярлауды қалыптастыру және жетілдіру мәселесі бойынша жоғары оқу орнының педагогикалық процесінің мүмкіндіктерін талдауына негізделді. Осыған орай, зерттеу барысында жоғары кәсіби білім берудің мемлекеттік стандарты қарастырған болашақ география пәні мұғалімін даярлаудың оқу пәндерінің барлық циклдері бағдарламаларына талдау жүргізілді. Көрсетілген проблемалардан барлық циклдегі оқу пәндері, жекелеген бағдарламалық тараулар, тақырыптар, тіпті болашақ география пәні мұғалімін этнопедагогикалық даярлаудың әртүрлі сұрақтарын шешетін оқу курстары үш топқа іріктелді: 1) бірінші топты болашақ география мұғалімін даярлаудың жекелеген тұстары мен сұрақтарын ашатын тақырыптар мен бағдарламалық тараулар, оқу пәндері құрайды; 2) екінші топты барлық мазмұнымен болашақ география мұғалімін этнопедагогикалық даярлауға ықпалын тигізетін оқу пәндері құрайды; 3) үшінші топқа болашақ география мұғалімін этнопедагогикалық даярлау бойынша этнопедагогикалық іс-әрекет дағдылары мен іскерліктерін шыңдайтын кешенді оқу – далалық және педагогикалық практикалар жатады.
Аталмыш жүйенің тиімділігін тексеру үшін эксперимент жұмысын ұйымдастырып, өткіздік. Үш кезеңдік экспериментке Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінің география кафедрасының, Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университетінің география және экология мен оқыту әдістемесі кафедрасының, Ө. Байқоңыров атындағы Жезқазған университетінің дене шынықтыру және спорт секциясы мен биология және география кафедрасының, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің физикалық география және геоэкология кафедрасының студенттері, 20 оқытушы, география пәнінен сабақ беретін 33 мектеп мұғалімдері қатысты. Тәжірибелік жұмыстың мақсаты болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдіруде біз жасаған жүйенің тиімділігін анықтау болды.
Тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың айқындаушы кезеңінде студенттердің, география мұғалімдерінің этнопедагогикалық даярлығының бастапқы деңгейін анықтау үшін әртүрлі диагностикалық әдістер қолданылды. Оның нәтижесінде болашақ география пәні мұғалімдерінің этнопедагогикалық даярлығы жеткіліксіз деңгейде қалыптасқанына көз жетті.
Қалыптастырушы эксперименттің бірінші кезеңінде (барлығы төрт кезең) «Болашақ география пәні мұғалімдерінің этнопедагогикалық даярлығын қалыптастыру ерекшеліктері» атты оқытушаларға арналаған арнайы семинар өткізілді. Оқытушылар «Болашақ мұғалімдердің этнопедагогикалық даярлығын жетілдіру процесі қандай деңгейде», «Оқу жоспарындағы қандай пәндер студенттің этнопедагогикалық даярлығын жетілдіреді», «Студенттер ұлттық мәдени құндылықтарды қаншалықты біледі», «Жоғары оқу орны жағдайында болашақ маманның этнопедагогикалық даярлығын жетілдірудің өзектілгі» атты арнайы тақырыптарда баяндама жасап пікірталасқа қатысты. Бұл кезеңде «Жалпы жер тану» пәнінің бағдарламасына қосымшалар енгізіліп оқытылды.
«Жалпы жер тану» курсы - оқу бағдарламасында алғашқы оқылатын пәндердің бірі. Пәннің негізгі мақсаты – жалпы планеталық табиғи кешеніндегі географиялық қабықтың құрылысымен, уақыт пен кеңістікте даму заңдылықтармен кеңінен таныстыру. Жалпы заңдылықтарға бағынған географиялық қабықтың (атмосфера, гидросфера, литосфера, биосфера) өзара байланысын және табиғи ортаға әсерін танып біледі. Бұл курста қазақ этнопедагогикалық материалдарының мазмұны – географиялық қабықтағы табиғат, адам және қоғам арасындағы өзара қарым-қатынасын қоршаған орта туралы ұлттық ойтаным, әдет-ғұрып туралы білімдер жиынақталған. Студенттер халқымызыдың адамгершілік-имандылық мұраттарынан бастау алатын қоршаған орта, ондағы адамзаттың орны, табиғат құбылыстары туралы түсініктері мен көзқарастары жайлы көп мағлұмат алады.
Бірінші курстың соңында, алғашқы кезең аяқталған соң, практика кезіндегі білімдері байқалды, сауалнама, тестілік сұрақтар алынды, оның нәтижесі бойынша біздің анықтағанымыз, студенттердің этнопедагогикалық даярлығы байқалмайды, бірақ қосымшаларға байланысты түсініктері қалыптасқан.
Қалыптастырушы эксперименттің екінші кезеңінде «Туризм және өлкетану негіздері» пәні бойынша этнопедагогикалық бағыттағы қосымша бағдарлама ұсынылды. Пәннің негізгі мақсаты – өлкеміздің мәдени-тарихи жерлерімен таныстыра отырып, туризмді дамытуға қолайлы аудандары туралы білім беру. Пәнді этнопедагогикамен байланыстырудың маңыздылығы, өлкеміздегі тарихи-мәдени жерлердің табиғатының ерекшелігін халық педагогикасының мұраларымен байланыстыруда, жер-су аттарының қойылу ерекшелігімен, туризмді дамытуға қолайлы аймақтың ландшафтысына, климатына, табиғи ортасына ертеден айтылып келе жатқан көзқарастар, наным-сенімдер туралы түсініктеме беруде.
«Геоэкология және табиғатты қорғау» пәнінің негізгі мақсаты – табиғи ресурстардың тиімділігін, халық шаруашылығындағы маңыздылығын ескере отырып, қорғауға оқытып-тәрбиелеу. Пәнге қосымша этнопедагогикалық бағыттағы қосымша бағдарламада студенттердің экологиялық сауаттылығы мен мәдениетін қалыптастыру. «Обал», «сауап» сөздерінің мағынасын түсіндіру, табиғатты қорғауға байланысты ұлттық наным-сенімдерді үйрету.
Қалыптастырушы эксперименттің үшінші кезеңінде «Топонимика» және «Қазақстанның физикалық географиясы» пәндерінің оқу жұмыстық бағдарламаларына қосымшалар енгізіліп оқытылды.
Топонимика – қоршаған ортаның географиялық атауларының тарихы мен ішкі бірлігінің мазмұнын танып-білдіретін, оның негізін түсіндіретін ғылым. Географиялық атаулардан ғасырдан ғасырға үзілмей келе жатқан халық шығармашылығы анық байқалады. Ерте уақыттан бері географиялық жер атаулары адамзатқа қызмет етіп келеді, адамның экономикалық, әлеуметтік, мәдени қажеттілігін қанағаттандырып, географиялық пайымдауларын нақтылауға көмектеседі. Топонимика пәнін оқытудың негізгі мақсаты – географиялық атаулардың шығу тегін (этимология) және мағынасын (семантика) ашу арқылы студенттердің географиялық танымдық білімін кеңейту. Студенттер пәнді оқып үйренуде топонимиканың тарихи кезеңдеріндегі халықтың тұрмысын, қоныс аударуын, тілдердің таралу ареалдары мен эволюциясы жөнінде тарихи этнографиялық мәліметтерге сүйене отырып игереді. Топонимикалық оқу-карталары мен оқулықтары географиялық атаулардың мағынасын дұрыс түсініп, нақтылы түрде игеруде қызығушылық тудырып, ізденуді талап етеді, әр елдің көне тарихын, мәдениетін, тарихын, әдет-ғұрпын бағалауға, жер атауларының өзгеру себептерін анықтауда, географиялық атауларды іздестіруде студенттерді шығармашылық зерттеу жұмыстарына үйретеді.
Қазақстанның физикалық географиясын оқыту барысындағы басты мiндет табиғат компоненттерiнiң өзара байланысы мен өзi тұрған жердiң табиғаты туралы дүниетанымды қалыптастыру болып табылады. Қазақ халқының халық педагогикасындағы асыл мұраларының бірі – табиғатқа деген аса зор қамқорлығы. Халық ұғымында «табиғат», «туған жер», «өскен ел», «атамекен», «ауылым» деген ұғымдар бар. Тәрбиелік мәні жоғары ұғымдарды физикалық географияны оқытуда пайдаланудың үлесі зор. Осы мақсатта Қазақстанның физикалық географиясын оқытуда қазақ халқының қоршаған ортаны танып білу, табиғатты қорғау дәстүрін, ұлттық құралдарын сәйкестендіре пайдаланудың тиімділігі бар.
«Этногеография» арнайы курсымен үшінші кезеңде танысты (2- кесте). Курстың негізгі мақсаты – Қазақстан халықтарының тарихын, мәдениетін, ұлттық салт-дәстүрлерін терең оқып білу, жалпы халықтың тәлім-тәрбиеге негізделген шығармашылық және көп ұлтты бағыттағы іс-шараларды жүзеге асыру, ғылым мен техника жаңалықтарына ілесер жан-жақты тұлғаны дайындау. Бағдарламаның негізгі ұстанымдары: оқу-тәрбие процесінің гуманистік бағыттылығы; табиғилығы; мәденилігі; тәрбиелік ықпалдың бірлігі (жоғары оқу орны – отбасы – қоғам).
Этногеография арнайы курсын оқуда, студенттер этнос туралы түсінікпен, «Қазақ» атауының шығу тарихымен таныса отырып, қазақ халқының бала тәрбиелеудегі ерекшелігі, ертедегі педагогикалық ойлар, тәлім-тәрбие құндылықтары және этнография және даналық ұлағаты туралы білім алады. Жергілікті халық арасынан, ел аузынан қалған табиғат – адам арасындағы үйлесімділік байланыс туралы халық даналығын, өсиет, мақал-мәтелдерін, ой иірімдерін оқып, үйренеді. Қазақ жерінің ежелгі картасы, ежелгі картадағы физикалық-географиялық орны, жер бедерімен танысады. Жер, су қадірі, биосфераны қорғау, қоршаған орта және экологиялық мәдениеттілікті оқып үйренеді. Ежелгі атаулар және жыл мезгілдерінің ауысуына байланысты қазақи көзқарастар: бөрі сырғақ, киік матауы, тобылғы бүршіктенер, құралай, т.б. атаулардың қай уақытта болатынын және аталу себебімен танысады. Демокриттің детерминизм туралы түсінігі, ерекшелігі, этнопедагогикамен байланысын оқып біледі.
Кесте 2 – «Этногеография» арнайы курсының тақырыптық жоспары
Тақырыптар Қысқаша түсініктеме Д С
1 2 3 4
Этногеография пәні, мақсаты, міндеттері Этногеография туралы түсінік, ғылымы, зерттеу объектісі, мақсаты, маңыздылығы 4
2
Географиялық детерминизм ұғымы Демокриттің детерминизм туралы түсінігі, ерекшелігі, этнопедагогикамен байланысы 4
2
Қазақ халқының
этногеографиясы Этнос туралы түсінік. Қазақ жеріндегі рулар мен тайпалар. «Қазақ» атауының шығу тарихы. Қазақ халқының бала тәрбиелеудегі ерекшелігі. Ертедегі педагогикалық ойлар, тәлім-тәрбие құндылықтары. 4 2
Этнография және
даналық ұлағаты Жергілікті халық арасынан, ел аузынан қалған табиғат-адам арасындағы гармониялық байланыс туралы халық даналығын, өсиет,мақал-мәтелдерін, ой иірімдерін оқыту, үйрету.
4
2
Қазақ жерінің ежелгі картасы Ежелгі картадағы физикалық-географиялық орны, жер бедері. 4
2
Жер қадірі-бабалар көзімен Жер, су қадірі, биосфераны қорғау, қоршаған орта және этнопедагогика 4
2
Жер-су аты тарихтың хаты Жер-су атауларының ұлттық негізде қойылуы, ежелгі атаулар. 4
2
Фенологияның ұлттық ерекшелігі Жыл мезгілдерінің ауысуына байланысты қазақи көзқарастар: бөрі сырғақ, киік матауы,тобылғы бүршіктенер, т.б.
4
2
Ауа райын ұлттық болжау негіздері Ауа райын болжаудың ұлттық тәсілдері 4 2
барлығы 36 18
Ұлттық білімдердің жүйесі ішіне кіретін білімдік мекемелердің басты ерекше белгісі – ұлттық мәдениеттің байлығы, халықтың өмір сүру әдісі, оның дәстүрі, әлеуметтік мінез-құлық ережесі, жан-дүниелік мақсаты мен құндылығы толық бейнеленген білімнің басқа мазмұны болып табылады. Жоғары оқу орнының оқу жоспарындағы пәндерде білім мазмұнының этнопедагогикалық компонентін іске асыру қазақ халқының мәдениетін, дәстүр, әдет-ғұрыптардың тәрбиелік потенциалын терең зерттеуге, өздерін түсіне алуға көмектесуге, қазіргі жағдайда саналы іс-әрекет жасауға дайын, білімді, тәрбиелі, шығармашыл адамды тәрбиелеуге мүмкіндік береді.
Қалыптастырушы эксперименттің төртінші кезеңінде студенттер толық сабақ және тәрбие жоспарларын өз беттерімен жасай алады.
Сонымен, қалыптастырушы эксперимент барысында студенттер негізгі мамандыққа байланысты пәндерді меңгерді. Олар: педагогикалық-психологиялық, географиялық, этнопедагогикалық пәндер және далалық және педагогикалық практикаға барды. Далалық практика кезінде студенттер өздері жергілікті жерге зерттеу және бақылау жұмыстарын жүргізді, Педагогикалық практика кезінде студенттің алғашқы кәсіби қалыптасу кезеңі жүреді. Осы уақытта студент білім берумен қатар тәрбие жұмыстарын қатар жүргізеді. Білім беру процесі және тәрбие жұмыстарын жүргізу кезінде этнопедагогикалық бағыттағы жұмыстар көп жүргізілді. Олар: арнайы сынып сағаттары, ашық тәрбие сағаттары.
Қорытынды эксперименттің нәтижесі: болашақ география пәні мұғалімдері ретінде студенттердің оқу-тәрбие процесінде этнопедагогикалық іс-әрекеттері анық көрінеді; кәсіби білімдерімен бірге этнопедагогикалық білімдерін де пайдалана алады; географиялық білімдерімен бірге этнопедагогикалық білімдері жоғарлаған, кәсіби іс-әрекетін этнопедагогикаға негіздей алатын, этнопедагогикалық және географиялық білімдерін ұштастыра алады (3-, 4- кестелер, 3-, 4- суреттер).
Кесте 3 – Болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлаудың өзгеруі
Компоненттер Жоғары деңгей Орта деңгей Төмен деңгей
БЖ 4-кесінді БЖ 4-кесінді БЖ 4-кесінді
Тұлғалық 11.05 31.95 30.15 47.65 58.8 20.4
Мазмұндық 22.7 34.5 42.1 52.7 35.2 12.8
Технологиялық 3.05 20.8 18.75 58.5 78.2 20.7
Орта көрсеткіш 12.25 29.08 30.25 47.95 57.5 22.97
Сурет 3 – Болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлаудың динамикасы
Кесте 4 – Болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлаудың салыстырмалы нәтижелері
Компоненттер Жоғары деңгей Орта деңгей Төмен деңгей
ЭТ БТ ЭТ БТ ЭТ БТ
Тұлғалық 31.95 11.2 47.65 30.7 20.4 58.1
Мазмұндық 34.5 19.6 52.7 38.7 12.8 41.7
Технологиялық 20.8 8.7 58.5 36.4 20.7 54.9
Орта көрсеткіш 29.08 13.16 47.95 35.27 22.97 51.57
Сурет 4 – Болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлаудың салыстырмалы көрсеткіштері
Жүргізілген тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың нәтижелерін талдау болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдірудің педагогикалық шарттар жүйесі жоғары оқу орындарында пайдаланудың тиімділігін көрсетіп, біздің зерттеуіміздің ғылыми болжамының дұрыстығын дәлелдеді.
Қорытынды
Сонымен, зерттеу барысында қол жеткен нәтижелер мынадай тұжырымдар жасауға мүмкіндік береді:
1. Болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлау тұтас жүйе болуы тиіс және жоғары білім берудің мемлекеттік стандартындағы барлық циклдер пәндеріндегі этнодидактикалық бірліктерді қамтитын пәнаралық негізде іске асырылуы керек. Болашақ география мұғалімдерін даярлауда жоғары кәсіби білім берудің мемлекеттік стандарттарының, оқыту бағдарламаларының, оқу жоспарларының, оқу-әдістемелік құралдарының және басқа да оқу-әдістемелік кешен құралдарының мазмұнын талдау барысында білім мазмұнының этнопедагогикалық компонентін іске асыру мүмкіндіктері анықталды. Сонымен бірге, халықтың тәрбиелеу мәдениеті, халықтық педагогика тәжірибесі мен практикасы жеткілікті түрде көрінбейді.
2. Педагогикалық құралдарды (мақал-мәтелдер, жұмбақтар, нақыл сөздер, аңыз әңгімелер, салт-дәстүрлер) сабақ барысында пайдалану болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлау бағдарламасын сәтті іске асыруға мүмкіндік береді.
3. Тәжірибелік-эксперименттік жұмыс «Жалпы жер тану», «Топонимика», «Қазақстанның физикалық географиясы» пәндерін этнопедагогикамен байланыстыра жүргізуге негізделді. Жалпы тәжірибелік-эксперименттік жұмыс болашақ география мұғалімдерінің этнопедагогикалық даярлығының қалыптасуының оң динамикасын көрсетті. Оған зерттеудің басындағы, ортасындағы және соңындағы салыстырмалы көрсеткіштер дәлел бола алады.
4. Жоғары оқу орнының оқу жоспарларының мазмұны, этнопедагогика бойынша оқу-әдістемелік кешендер этнопедагогикалық білімдер мен іскерліктерді бір-бірін толықтырушы ретінде көрсетілуі тиіс.
5. Болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жоғары педагогикалық білімнің мемлекеттік білім стандартының барлық циклдері пәндерінің этнодидактикалық бірліктерін қамтитын, пәнаралық негізде іске асырылатын, тұтас жүйе ретіндегі болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлаудың нәтижесі болады.
6. Мұғалімнің этнопедагогикалық даярлығы – мұғалімнің кәсіби даярлығының маңызды бөлігі және болашақ география пәні мұғалімінің кәсіби даярлығының қажет компоненті. Ол этнопедагогикалық даярлықты жетілдіру процесін көрсетеді және тұтас кәсіби даярлыққа қатынасында кіріктірушілік қасиетке ие. Этнопедагогикалық даярлыққа тән кіріктірушілік сипат оны болашақ география пәні мұғалімі оқу жоспарының барлық цикліндегі пәндерді оқу барысында, педагогикалық практиканың әр түрлерін және сыныптан тыс жұмыстарды өткізуде игерген этнопедагогикалық білім, іскерлік және дағдыларын біріктіретін тұлғаның қабілеттері жүйе ретінде анықтауға мүмкіндік береді.
7. Болашақ география мұғалімдерін кәсіби даярлауда алдыңғы қатарға олардың этнопедагогикалық терең білімін, іскерлігін, этникалық толеранттылығын, этнопедагогикалық эрудициясын, этнопедагогикалық даярлығын бөлінбейтін, тұтас бөлік ретінде меңгеруі және болашақ география мұғалімін этнопедагогикалық даярлаудың нәтижесі шығады.
8. Болашақ география пәні мұғалімінің этнопедагогикалық даярлығының мазмұны оқу жоспарында, білім мазмұнының этнопедагогикалық компоненті түрінде оқу пәндерінің бағдарламасында көрсетілген және этнопедагогикалық даярлық процесінде қалыптасады. Біз білім беру мазмұнының этнопедагогикалық компонентін халық педагогикасының тәжірибесі, осы этностың мәдениеті, оның ішінде мәдениет пен тәрбиенің ұлттық компоненті ретінде анықтаймыз. Осы мазмұн пәндердің этнодидактикалық бірліктерін, сонымен қатар, барлық циклдердің пәндерін игеру процесінде қалыптасатын этнопедагогикалық білімдер мен іскерліктерді қамтиды.
Жасалынған қорытындылар негізінде мынадай ұсыныстар айтуға болады:
- жоғары оқу орнында болашақ география мұғалімінің этнопедагогикалық даярлығын қалыптастыруды арнайы ұйымдастыру қажет;
- география мамандығының оқу жоспарына этногеографиялық білімдерді қалыптастыруға бағытталған пәндер енгізілуі тиіс;
- болашақ география пәні мұғалімінің кәсіби іс-әрекетінің ерекшеліктеріне сәйкес «Этногеография» арнайы курсын жоғары оқу орнының оқыту процесіне енгізу керек;
- студенттердің оқу-далалық, педагогикалық практикалар мазмұнында этногеографиялық және этнопедагогикалық сипаттағы тапсырмалар ендіру қажет;
- этногеографиялық білімдер этнопедагогикалық білімдермен тығыз байланыста қалыптасуы тиіс.
Зерттеу проблемасы кең болғандықтан, оның барлық жақтарын біздің диссертациялық жұмыста қамтып шығу мүмкін емес. Этногеографиялық материалдарды мектептің тәрбие жүйесінде қолдану, оған болашақ мұғалімдерді даярлау және т.б. мәселелер әлі де зерттеуді қажет етеді.
Диссертацияның мазмұны мынадай басылымдарда жарияланды
1 Географиялық білім беру жүйесіндегі негізгі мәселелері // Қазақстан географиясы: мазмұны, мәселелері, келешегі: халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары (20-22 сәуір 2006 ж). - Алматы: Аркас баспасы, 2006. – Б. 369-374. (К.Д. Кенжина, Г.М. Жанғожинамен авторлық бірлестікте).
2 Болашақ мамандарды кәсіби даярлаудың шарттары // География в школах и вузах Казахстана. – 2006. - №5 . – Б. 7-8.
3 Этникалық тәрбие беруде топонимиканың рөлі // Ұлт тағылымы. – 2007. - №1. – Б. 46-50.
4 Болашақ география пәні мұғалімдеріне климотологияны халық педагогикасы негізінде оқыту // Ізденіс. – 2007. - №2. – Б. 232-236.
5 Болашақ мұғалімге экологиялық білім беруде халық педагогикасының рөлі // Қазақстан жоғары мектебі. – 2007. - №2. – Б. 52-55.
6 Болашақ география пәні мұғалімдерін даярлауда этнопедагогиканың рөлі // Наука и образование – ведущий фактор стратегии «Казахстан - 2030»: труды Х Юбилейной Международной научной конференции (26-27 июня 2007г.). – Караганда, 2007. – Б. 267-270.
7 Географиялық білім беруде этнопедагогиканың орны // Білім беру реформасы – Қазақстанның нақты бәсекеге қабілеттілігіне апарар жол: VII Халықаралық Байқоңыров оқулары материалдарының жинағы (28-30 мамыр 2007ж.). - Жезқазған, 2007. – Б. 72-74.
8 Жер-судың аты – ұлттық байлығымыз // Ұлт тағылымы. – 2007. - №3. – Б. 28-31.
9 Этнопедагогикалық білімнің география пәні мұғалімдерін даярлаудағы орны // Қарағанды университетінің хабаршысы. Педагогика сериясы. – 2007. - №2(46). – Б. 136-138. (С.Т. Каргинмен авторлық бірлестікте).
10 Кәсіби білім беруде этнопедагогиканың орны // Наука и образование – ведущий фактор стратегии «Казахстан - 2030»: труды Международной научной конференции (24-25 июня 2008г.). – Караганда, 2008. – Б. 432-435.
11 Этнопедагогическая подготовка учителей географии в условиях высшего учебного заведения //«Динамика исследования - 2008»: материалы IV международной научной практической конференции (16-31 июля 2008г.). – София: Бял ГРАД-БГ ООД, 2008. – Б. 68-71.
12 Болашақ мұғалімнің этнопедагогикалық даярлығын жетілдірудегі педагогикалық жоғары оқу орнының білімдік ортасының ерекшелігі // Жаһандану және қазіргі замандағы университеттер: халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары (26-27 қыркүйек 2008ж). – Қарағанды, 2008. – Б. 51-54. (С.Т. Каргинмен авторлық бірлестікте).
13 Халықтық географиялық білімнің этнопедагогикалық құндылығы // Этнопедагогика. – 2008 - № 05(23). – Б. 21-26. (С.Т. Каргинмен авторлық бірлестікте).
14 Топонимика (әдістемелік нұсқау). – Қарағанды: ТОО Санат-Полиграфия баспасы, 2007. – 30 б. (П.А. Мақсұтова, Г.Б. Абиевамен авторлық бірлестікте).
Резюме
Кадирбаева Дидар Артыкбаевна
Совершенствование этнопедагогической подготовки будущих
учителей географии в вузе.
13.00.08– Теория и методика профессионального обучения
Основная задача любой страны, народа, завоевавшей независимости – создание системы образования формирующая национальное сознание молодого поколения. Создание национальной системы образования – использование национальной культуры в учебно-воспитательном процессе в воспитании молодого поколения. Вооружение студентов, будущих педагогов этнопедагогическими знаниями, вскрытие воспитательных возможностей традиций народа один из путей решения данной проблемы.
Одна из внеочередных задач общества – подготовка профессионально адаптированных современным условиям будущих специалистов. В современных условиях имеется потребность в формировании у студентов знаний о значении и места народной педагогики в учебно-воспитательном процессе школы, подготовки будущих учителей к воспитанию у учащихся национального сознания на уроках географии. В этом контексте, формирование понятий об окружающей среде и природных явлениях и интеграция материалами народной педагогики в условиях вуза является актуальной проблемой. Поэтому, возникает объективная потребность совершенствования этнопедагогической подготовки будущих учителей географии на основе осуществления связи географии с материалами народной педагогики. Совершенствования этнопедагогической подготовки будущих учителей в учебном процессе на основе межпредметной связи географии с этнопедагогикой имеет важное значение.
В географическом образовании народные эмпирические знания об окружающей среде, названиях местностей нами рассматривается как самостоятельное составлющее содержание образования. Формирование этнопедагогической готовности будущих учителей в процессе усвоения географических знаний об окружающей среде, погоды, названиях местностей и небесном мире - составная часть целеостного педагогического процесса.
Изучение истории возникновения географических названий местностей оказывает положительное влияние на патриотическое воспитание учащихся. А для достижения этого результата необходимо воспитать в будущем учителе национальную гордость и сформировать этнопедагогические знания.
Актуальность исследования определяется необходимостью формирования у будущих учителей географии этнопедагогической компетентности и отсутствием научных разработок и методик обучения, позволяющих осуществить данную подготовку.
Объект исследования: педагогический процесс вуза.
Предмет исследования: педагогические условия совершенстовования этнопедагогической подготовки будущих учителей географии.
Цель исследования: выявление, теоретическое обоснование и экспериментальная проверка педагогических условий совершенстовования этнопедагогической подготовки будущих учителей географии.
Научная новизна и практичекая значимость исследования:
- раскрыта сущность совершенстования этнопедагогической подготовки будущих учителей географии;
- выявлены педагогические условия совершенствования этнопедагогической подготовки будущих учителей географии;
- определены критерии, показатели и уровни этнопедагогической готовности будущих учителей географии;
- разработана модель совершенствования этнопедагогической подготовки будущих учителей географии;
- разработана методика совершенствования этнопедагогической подготовки будущих учителей географии.
Практическая значимость исследования заключается в том, что разработаны дополнения к рабочим учебным программам дисциплин «Общее землеведение», «Топонимика», «Физическая география Казахстана», спецкурс для студентов «Этногеография», спецсеминар для преподавателей «Особенности этнопедагогической подготовки будущих учителей географии».
Методологические и теоретические основы исследования составляют философские учения; концепция о географическом детерминизме, о влиянии особенностей ландшафта на поведению, национальную психологию; этнографические, этнокультурные, этнопедагогические, личностно-ориентированные и системные подходы.
Методы исследования: анализ философской, психологической, педагогической и методической литературы, педагогический эксперимент, наблюдение, сравнительный анализ, изучение официальных документов в области образования, анкетирование, методы математической статистики
Результаты исследования:
- на основе анализа научно-педагогической литературы, изучения нормативной, учебно-методической документации и педагогической практики раскрыта сущность совершенстования этнопедагогической подготовки будущих учителей географии;
- определены педагогические условия совершенствования этнопедагогической подготовки будущих учителей географии;
- разработана модель совершенствования этнопедагогической подготовки будущих учителей географии;
- разработана методика совершенствования этнопедагогической подготовки будущих учителей географии и проведена ее опытно-экспериментальная проверка.
Апробация и внедрение результатов исследования: Результаты исследования публиковались в журналах «География в вузах и школах Казахстана» (2006), «Ұлт тағылымы» (2007), «Ізденіс» (2007), «Высшая школа Казахтана» (2007), «Ұлт тағылымы» (2007), «Вестник КарГУ» Серия Педагогика (2007), «Этнопедагогика» (2008), докладывались и получили одобрение на научно-практической конференциях: международных (Алматы, 2006 г., Караганды, 2007 г., 2008 г., Жезказған, 2007 г., София 2008 г.,), на заседаниях научно-методического семинара кафедры географии КарГУ им. Е.А.Букетова, методологического семинара по проблемам общей педагогики и профессионального образования КарГУ им. Е.А.Букетова. Результаты исследования внедрены в учебный процесс КарГУ им. Е.А.Букетова, ЖезУ им О.А.Байконурова, Кокшетауский государственный университет им. Ш.Уалиханова, КазНУ им. аль-Фараби
Рекомендации по внедрению результатов научно-исследовательской работы: разработанная методика совершенствования этнопедагогической подготовки будущих учителей географии могут быть внедрены в педагогический процесс вузов.
Область использования результатов исследования: результаты исследования могут использованы в высших учебных заведениях и в системе повышения квалификации педагогических кадров.
Перспектива исследования заключается в дальнейшей разработке проблемы подготовки будущих учителей географии к использованию материалов народной педагогики во внеурочной работе по предмету, народных этногеографических знаний в воспитательном процессе школы.
Resume
Kadirbayeva Didar Artykbayevna
Improvement of ethnopedagogical training of future Geography teachers in higher schools
13.06.08 Theory and methods of professional education
The main task of any country which got its independence is creation of the system of education forming the national consciousness of the young generation. It includes usage of national culture in teaching and educational process acquiring ethnopedagogical knowledge by students. Moreover, knowledge of national traditions will help to get educational tasks.
One of the chief tasks of the society is training of real professionals adapted to modern circumstances of life. Nowadays there is necessity to form in students' minds knowledge about the role and place of national pedagogics in teaching and educational process at schools and training of national consciousness in schoolchildren's minds in Geography classes. And here formation of knowledge about surroundings and nature phenomena by means of national pedagogics becomes an actual problem in higher schools. That is why there is a great necessity to improve ethnopedagogical training of future Geography teachers within the framework of materials of national pedagogics. We consider national empiric knowledge about the environment, names of local area in this field of education to be an independent part of its content. It’s very important to improve the ethnopedagogical preparation on the basis of the geography and ethnopedagogics interrelation that plays an important role during the teaching process.
In geographical education empirical knowledge of people about environment, names of places is considered to be as an independent component of the contents of education. Imparting the ethnopedagogical knowledge would be teachers in the process of acquisition of geographical knowledge on surrounding environment, weather conditions, names of places and heavenly world which are considered as an integral part of the coherent pedagogical process. The formation of ethnopedagogical knowledge about the surroundings, weather, area names and celestial world is one of the main parts of the educational process.
Study of the history of local names' origin gives much in forming patriotic education of schoolchildren. To achieve this result it is necessary to bring-up in a future teachers the national pride and to impart the ethnopedagogical knowledge.
The urgency of research is determined by necessity to form ethnopedagogical competence in teachers of Geography and lack of scientific researches and methods of training which can afford realization of such training.
The object of the research is the educational process in higher school.
The subject of the research is educational circumstances of improving ethnopedagogical training of future Geography teachers.
The aim of the research is finding out theoretical grounds and experimental checking of educational circumstances in improving ethnopedagogical training of future Geography teachers.
The scientific novelty and the practical value of the research are as follows:
- the essence of improving ethnopedagogical training of future Geography teachers is revealed;
- pedogogical conditions of improving ethnopedagogical training of future Geography teachers have been brought to light;
- criteria, data and levels of ethnopedagogical preparation of future Geography teachers have been determined;
- the model of improving ethnopedagogical training of future Geography teachers has been worked out;
- methods of improving ethnopedagogical training of future Geography teachers have been worked out.
The practical value of the research is the folowing: there are worked out supplements to the curriculums of the subjects as General Earth using, Toponymics, Geography of Kazakhstan, a special course for students "Ethnogeography", a special seminar for lecturers "Peculiarities of ethnopedagogical training of future Geography teachers".
Methodological and theoretical basis of the research are philosophic doctrines, conceptions on geographic determinism, influence of landscape peculiarities on national psychology and behavior; ethnographic, ethnocultural, ethnopedagogic, learner-centered and systematic approaches.
Methods of the research are analyses of necessary literature on Philosophy, Psychology, Pedagogics and methods; pedagogical experiment, observation, comparative analysis, studying of official documents in the field of education, questionnaire, methods of mathematic statistics.
The results of the research are as follows:
- on the basis of analysis of scientific and pedagogical literature, studying standard, teaching and methodical documents and educational practice has been revealed the main point of improving of ethnopedagogical training of future Geography teachers;
- there have been determined educational conditions for improving ethnopedagogical training of future Geography teachers;
- models for improvement of ethnopedagogical training of future Geography teachers have been worked out;
- methods of improving of ethnopedagogical training of future Gepgraphy teachers have been worked out and experiments checked.
Approbation and introduction of the research results
The results were published in such journals like "Geography in Kazakhstan. High and Higher Schools" (2006), "Ult taglymy" (2007), "Izdenis" (2007), "Higher School in Kazakhstan" (2007), "Vestnik KarSU" (2007), "Ethnopedagogics" (2008). The results were approved at international scientific and practical conferences in Almaty, 2006, Karaganda, 2007, 2008, Zhezkazgan, 2007, Sophia, 2008; at the meetings of scientific and methodical seminars at the chair of Geography in the Buketov Karaganda State Unviversity; at the methodical seminar on problems of general pedagogics and professional training of the mentioned University. The results of the research are introduced into the teaching process of the Buketov University in Karaganda, the Baikonurov University in Zhezkazgan, the Alfaraby University in Almaty.
Recommedations on introduction of the results of the scientific work: the worked-out method of improving of ethnopedagogical training of future Geography teachers can be introduced into the educational process of higher schools.
The field of usage of the results of the research: the results of the research can be used in higher schools and in raising the level of teachers' skills at teacher training educational centres,
The perspectives of the research are in further working out of problems of training future Geography teachers and using materials of national pedagogics in out-of-the class works and improving ethnographic knowledge in educational process at schools.
