Бауыржан Момышұлының артында қалған өсиет, нақыл, қанатты сөздер

Батырдан қалған өсиет

Қазақтың Бауыржан Момышұлындай ұлы перзентін таныстырып жату артық. Ел оның ерлігін, жазған кітаптарын біледі. Оның мірдің оғындай қанатты сөздері де халықтың аузында жүр. Сөйтсе де сол сөздерді жүйелеп беріп, жинақтаса, ол жаңа бір сипатқа еніп, халқымыздың батыр ұлының абыздық қырын аша түседі екен.

Бұл іспен Әсем Садықова мектепте жүрген кезінен айналысқан екен десек, бүгінде Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің үшінші курс студенті жинақтаған Баукеңнің қанатты сөздерінің басы әжептеуір құралып қалыпты. Өзінің айтуынша, жас зерттеуші бұл сөздерді батыр атасының қолына түскен шығармаларынан түзген. Біраз кітаптары, түрлі баспасөзде жарияланған шығармалары оған жетпегені де анық. Батырдың туғанына жүз жыл толуына орай оның 30 томдық шығармалар жинағы шығатынын естіген Әсем бұл ісін одан әрі жалғастыратынын айтады. Әзірге жас зерттеуші жинаған Бауыржан Момышұлының қанатты сөздерін оқырман назарына ұсынғанды жөн көрдік.

Ерлік – тәрбие жемісі.

Жауынгерлік тәрбие әскери киімде емес, жөргекте жатыр.

Солдаттың анасы – Отанның анасы.

Ақылды кісінің сөзі де, өзі де сүйкімді.

Жақсы солдат командирге ұстаз, ал, жаман, ақымақ генерал командир түгілі солдатқа ұстаз бола алмайды.

Соғыстың заңы – өте қатал заң.

Біреудің қатесін орынсыз кешіруге болмайды.

Ақкөңіл деген нәрсенің екі түрі бар: аңғал ақкөңіл, ақылды ақкөңіл.

Жалтақтардың көбі ақымақ, әкімқұмар келеді.

Орынды іске, пайдалы қаталдыққа ешкім өкпелемейді.

Символдық сыйлықтарды қара бастың құлқынына құрбан ету – қасиетсіздік.

Мақтау қауіпті нәрсе. Мақтаудың екі түрі бар: біріншісі – қара ниетті мақтау, екіншісі – ақ ниетті мақтау.

Адамның көзқарасы мен түрі – жан дүниесінің рентгені.

Орынды зіркілдеу – сабақ, орынсыз зіркілдеу – азап. Орынды зіркілдеу жастарды дұрыс жолға, орынсыз зіркілдеу бұрыс жолға салады.

Терлеп еңбек етпегеннің тілегіне жеткенін көргенім жоқ.

Ежелден ер тілегі – ел тілегі. Адал ұл ер боп туса – ел тірегі.

Опасызда Отан жоқ.

Отанда опасызға орын жоқ.

Отаның үшін отқа түс – күймейсің.

Айғаймен ала алмайсың, ақылмен, айламен басқар.

Тәрбиелі – тәртіптің құлы.

Тәртіпті – елдің ұлы.

Белдескеннің белін сындыр,

Тірескеннің тізесін бүктір!

Қайратыңа әдісіңді жолдас ет,

Әдісіңе ақылыңды жолдас ет.

Әдіссіздік – әлсіздік,

Ептілік те ерлік.

Қарабет болып қашқанша,

Қайрат көрсетіп өлген артық.

Берік болмай ерік жоқ.

Жақсы сөз жан сүйсіндіреді,

Бойға қуат бітіреді.

Таяқтан тайсалмасаң,

Семсерден сескенбесең,

Жеңдім дей бер...

Өмір үшін өлгенше күрес.

Тәртіпке бас иген құл болмайды,

Тәртіпсіз ер болмайды.

Өжеттіліктен не пайда,

Ерлігі мен ақылы

Көпті батыр етпесе.

Ерлік елеусіз қалмасын.

Жауыңды жапыра біл,

Баудай түсіре біл.

Қиын сәтте тізгініңді босатпай, шапшаң да шебер қимылда.

Жігіт болсаң, жігеріңді жасытпа, қайратыңа қайта мін.

Ұрыста тәуекел ету де – ерлік.

Әрқашан әскери ар-намысыңды сақта,

солдаттық борышыңа адал бол.

Халықтың ізгі дәстүрі – біздің ең асыл мұрамыз.

Адамның көтеріңкі көңіл-күйі – ұрыста ең айбарлы қару.

Алтын басты болсаң да, ардан артық емессің.

Ашуыңа ақылыңды жеңдірме, өз сабаңнан шығып кетпе.

Әрбір бұйрықтың орындалуы – бұлжымас шарт.

Жерге тер төгіп, халыққа қан төгіп қызмет етуден аянба.

Анамыздың ақ сүтімен бойымызға дарыған тілімізді ұмыту – бүкіл ата-бабамызды, тарихымызды ұмыту.

Хас батыр ұрпағы бардың өлсе де арманы жоқ.

Жеңіс шайқасқа дейін шыңдалады.

Өсер елдің баласы әкеден де асып түсер.

Кішіпейілділік – адамгершілік көркі.

Жауынгерлік борышты өтеу – жеңіспен бірдей.

Тексізден тезек артық, арсыздан айуан артық.

Өзін аяған – дұшпанға дос.

Жанын аяған – тәніне жау.

Қырағының өзі де, көзі де батыр.

Әркім әр жағдайда өледі, ақымақ та, ақылды да өледі.
Бірақ, қалай өлу басқаша.

Тәртіп – тән үшін, ынтымақ – жан үшін керек.

Тізе бүгіп, тірі жүргеннен, тіке тұрып, өлген артық.

Ана үшін аянба – ант ұрады,

Бала үшін аянба – бетің күйеді.

Ел үшін аянба – жігіттілігіңе сын.

Ел дегенде – езіліп, жұрт дегенде – жұмылып істе.

Батыр – батыр емес, батырларды бастаған батыр.

Ашу-ызасыз жек көру мүмкін емес.

Сыртқы тәртіпсіздік – адамның ішкі кемшілігі.

Ұшқынсыз от тұтанбас.

Қашу – жаудан құтылудың жолы емес, өлімнен де жаман, ауыр опасыздық.

Мейірім болмаса сүйе де алмайсың.

Бұйрық – алғыр басшының ой-арманы.

Әскерсіз–қолбасшы қауқарсыз, басшысыз – әскер әлсіз.

Сын ерді шыңдайды,

Қорқақты қинайды.

Адамзатқа өмірден ар қымбат, өлімнен де ұят күшті.

Қорқақ – дөрекі әрі ақымақ.

Батырға Сырдың суы сирағынан келмейді,
қорқаққа батпақ та кедергі, шалшық та бөгет.

Атқа мініп жүре алмайтынға жуас та асау, жебе де қысқа, тартпа да бос, ердің үсті де қолайсыз, тізгін де ұзын көрінеді – барлық сылтауды жайып салады.

Алғырлық ойдың ішкі мазмұнын нұрландырып тұрады.

Қанатты сөздің қарапайым сөзден айырмасын сергек құлақ,
алғыр ой ажыратады.

Ақылгөйлік кейде өнегесіздікке тірейді.

Тәртіп кейде тәртіпсіздікті тудырады.

Екіжүзділіктің балын татып жүргеннен, әділдіктің ащы уын ішкен артық.

Өтіріктің қанатын қомдағанша, ауыртпалықтың жүгінен бүгілген артық.

Өзін сыйламаған басқаны сыйлауға қабілетсіз.

Барлық халық барлық ұлы және тамаша нәрселерді жасауға қабілетті.

Өзінің ұлтын сыйламаған, ұлтын мақтаныш тұта да алмайды,
ол сөз жоқ арамза, тексіз әрі қаңғыбас.

Ұрлық, опасыздық – бұл ұлттық дәстүрлер емес, ұлттың ішінде көркеуделік.

Ұлттық мақтаныш – сол ұлттың адамы үшін қасиетті әрі бұзылмас заң.

Тәуекелсіз – жеңіс жоқ.

Жаудан қашып емес, қорғанып және шабуылға шығып құтыла аласың.

Ұлттық рух – бұл, асыл қасиет, ұлтшылдық – бұл ұлт ішіндегі жеке адам бойындағы көркеуделік.

Бақаның бағынан, сұңқардың соры артық.

Жақсы командир жауынгерін зор етеді,
жаман командир офицерін қор етеді.

Әр адамның мінезі – астындағы тұлпары.
Соның ағынымен адамдар өмірден зымырап өтіп жатады.

Опынғаныңды айтпа, одан кейінгі ойланғаныңды айт.

Ызаңды айтпа, ызадан соңғы ындының мен ықыласыңды жеткіз.

Алжығанда келген атақ абырой әпермейді.

Жақсы бастық – жарты бақыт.

Ойлы бастық ұқыпты қызметкерді адам етеді.
Ойсыз бастық оқып келген маманды надан етеді.

Еркекті бұзатын екі құмарлық – арақ пен әйел.

Ұлыны ұлы ұғады, дананы данышпан ғана түсінеді.

Елін сүйген жауынгер ер болады.

Жігерсіз сөз жүрекке жетпейді.

Басқа жазушылар сиямен жазса, біз қанымызбен жазамыз.

Тәртіп – жауынгердің бірінші қаруы.

Ананың әлдиін білмеген – ұл болмайды,

Уставты білмеген – солдат болмайды.

Орынсыз ерлік – адамды өкіндірмей қоймайды.

Қайрат – қамал бұзады.

Қар ерігенмен, Қаратау ерімейді.

Ер өледі, ел қалады.

Есімі ел жүрегінде сақталған ер ғана бақытты.

Ел қорғау жолында ерлікпен өлген ерлердің жазығы жоқ.

Ақылдың артықтығы, кеңестің көптігі жоқ.

Бір жаралыға жәрдем беріп, оны аман алып қалған жауынгер – он ұл тапқан анадан артық.

Үлкенді – ізетте, кішіні – күзетке.

Айдындана шапқаннан ажал да сескенеді.

Қаталдықтың екі түрі болады: ақылды қаталдық, есерсоқтық қаталдық.

Біздің заманда бейқам кісі ғана түрін жасқа бермейді. Күрес, бейнет, ой күйігі, ашу-ыза адамдардың бетіне қашан да із түсіреді.

Дұрыс аударма жасау үлкен өнер. Тілдің нәзік сырларын білмей аудару мазмұнды жүдетеді, шығарманың екпінін, ішкі тынысын тарылтады.

Өлімнен қорқуға болмайды. Еңбекке қабілеттіліктен айырылудан қорқу керек.

Өмірден қайткенде көп қарпып алу дегеніміз – тоғышарлық, ал қоғамға қайткенде көп беру – бұл күрескердің ісі.

Өмірдің қуанышы көп алуыңда емес, басқаларға көп беруіңде, білім мен тәжірибеңді халыққа таратуыңда.

Үлкен бастықтың қатаң сөккенінен гөрі де адамды өзінің ары сөгуі күшті.

Заттар мен құбылыстарды танитын күш-ақыл деп аталады. Ақылдың жұмысы адамның ішкі сезім күйін бейнелейді.

Сенімділік табысқа жетуге деген құлшынысты арттырады, бойға қуат береді, әбден айқындалған әмір беруге немесе жеке іс-қимылға шақырады – яғни, дереу әрекет жасауға итермелейді.

Алған әсерлерді жалған, жасанды түрде көрсету – соғыста ең сорақы бақытсыздық, қауіпті өтірік.

Отанға деген сүйіспеншілік қана соғыс кезіндегі өлімді моральдық тұрғыдан ақтап, соғыс ісінің адамгершілік негізі бола алады.

Олжа – елге сауға, атақ – ерге сауға.

Мақтан сүйгіштікке қарсы қолданылатын бірден-бір құрал – қара қылды қақ жарар әділдік, ерлікті өте сезімталдықпен айыра біліп, тауып, көре білушілік.

Жалпы мықты ерік-жігер – жеңіс серігі.

Әлсіз ерік-жігер – жеңіліске ұшыраудың хабаршысы.

Мінезсіздік – ойлаудың айқын еместігі.

Нағыз жауынгерлерді тәрбиелеуде дәстүрдің алатын орны зор.

Билік те қауіпті. Егер билік ақылды адамның қолына берілген болса – онда ақылды басшыға, ал егер ақымаққа берілген болса – онда есерсоққа айналады.

Соғыс – өмір мен өлімнің арасындағы қыл көпір.

Ел дегенде еміреніп, жұрт дегенде жүгініп қызмет еткін.

Адал болмай азаматпын демегін.

Атағыңа ақылың сай келсе ғана сыйлы боласың.

Өтіріктің балын жалап тірі жүргенше, шындықтың уын ішіп өлген артық.

Тілекке еңбек тірек болмаса, ойға омалып, қырдан аса алмайсың.

Ерлік – елдің қасиеті, жүректілік – жігіттің қасиеті.

Сабырлылық алдында дұшпан сасады, сабырсыздан береке қашады.

Үміт өрге тартады, үмітсіздік көрге тартады.

Өз ұлтын сыйламау, оны мақтаныш етпеу – сатқындық!

Дәмді, дәстүрді сыйламай өскен балалардың қолына қылыш берсе, кімді де болса шауып тастауға даяр.

Жаяу әскер – ұрыста шешуші күш.

Солдаттың алғашқы ерлігі – бұл офицердің еркіне мойын ұсыну, бағыну. Офицердің алғашқы ерлігі – халықтың атынан, мемлекеттің атынан әмір ете білу.

Халықтың атынан әскери ерлігі үшін алғыс айтып, жігерлендіре білу – жауынгерлік құрмет көрсету.

Армиядағы ең қиын шаруа – мойынсұну, бағына білушілік. Әмір ету – мойынсұнуға қарағанда одан да қиынырақ іс.

Ойланып тұжырым жасау ойлаған нәрсені орындағаннан күрделірек.

Жауынгерлік бақыт ұрыста командирге кездейсоқ келмейді, жеңіспен келеді.

Өз міндетін ойлы көзбен қарау – командир қызметінің творчестволық негізі.

Қаталдық әділ болсын, ешуақытта адамның бойындағы адамгершілік сезіміне, намысына тиіп, қорламайтындай болсын.

Қаталдық азаматтық мінез-құлық нормасы шегінен асып кетпеуі қажет.

Командир –жеңістің атасы, табандылықтың жан-жүйесі, тұтқасы, коллективтің абыройы.

Көзсіздік – батырлық емес, есерсоқтық.

Командир көзсіздік жасап батылдық, батырлық, табандылық көрсетпей, есті бола алмаса керек.

Түсіну талдаудан гөрі әлдеқайда күрделірек.

Ең қиыны – шыдамдылық, төзімділік, байсалдылық пен сабырлылық көрсету, творчестволық тұрғыдан дұрыс, парасатты ойлай білу.

Ұлттық рух – ұлы адамның және тұтастай алғанда ұлттың да асыл қасиеті.

Ұлттық мақтаныш – ұлт ішіндегі жеке адам үшін мызғымас әрі қасиетті заң.

Халықтардың бауырмалдығы ұлттық мақтанышқа негізделген.

Айбарлы адам тек айбарлы адамды ғана сыйлай алса керек, оның жасық жанды құрметтемесі әбден заңды.

Кір-қоқыс адамды аздырып, тоздырады.

Жеке мақтаныш сезімі ерлікті тудырады.

Жасық жан ержүрек бола алмайды.
Ол жанқиярлық ерлік жасауға да қабілетсіз.

Тәрбие адам бойында жақсы мінез-құлық қалыптастырады.

Көнтерілілік, көнбістік – асқақ адамның сергек ойына тұсау.

Ойлау дегеніміз – алған әсерді біртіндеп ендей отырып,
объективті шындықты бейнелейтін танымның жоғарғы сатысы.

Сенімділік табысқа жетуге деген құлшынысты арттырады,
бойға қуат береді, дереу әрекет жасауға итермелейді.

Күдік – қорқыныштың бір түрі.

Жеке тәжірибе – ұлы іс, ол санада терең із қалдырады.

Әскери істе ес тәжірибені негіздеуге қызмет етеді.

Зерігу қызмет орнына, табиғаты келмейтін жұмысқа бейімділігіне,
қабілетіне қарамай тағайындай салушылықтан келіп туады.

Екіжүзділік – жалған жаны ашушылық, түсінушілік, ұғынушылық,
пікірлестік, өтірік нәрсені шын деп, шынды жасырып көрсетушілік.

Парыз алға қойған міндеттен туады, яғни, міндет адамға парызды жүктейді.
Сондықтан да парыз бен міндет адамның қызмет әрекетінде де әр түрлі.

Адамның жан-тәніне түсетін жөнсіз сын мен ауыртпалықтан,
арып-ашу мен қажудан мүмкіндігінше аулақ болған жөн.

Парызды түсіну ар-ұят деп айтылады.

Ар – парыздың бақылаушысы, адам қызметін реттеп отырушы.

Абыройды, жоғары моральдық рухты сақтау жолында өз өмірін қиюға дейін баруға ниет ету – намыс деп аталады.

Намысқа кір келтірушілік, моральдық рухтың асқақтығын қорлау – масқара болушылық.

Жігерлендіру дегеніміз – рухани күш беру, күш-қуаттың тасуы, сергектік күй.

Адамның басына түскен қайғыны бөлісе білушілік адамның бойында коллектившілдік сезімді тәрбиелеудің нәтижесі.

Ешқашан өмірде үміттене алмаған адам ғана үмітін үзе алады.

Ұлттық рух пен ұлттық патриотизм – бұл ұлттың ішіндегі жеке адамның асыл белгісі мен қасиеті.

Ұлтшылдықтың негізінде басқа халықтарға өзін қарсы қоюшылық, антогонизм жатады, ал ұлттық рухтың табиғатына өз халқына деген сүйіспеншілік арқылы басқа халықтарды сүю мен құрметтеу тән.

Кімде-кім мәдениеттің негізін бөлшектеуге жол берсе, ол адамға барлық жағынан айып пен әділ кінә тағылуға тиіс.

Басқалардың тасының өрге домалауы, күш-қуатының, қайратының артықтығы, сондай-ақ, материалдық игілігі күншілдік сезімін тудырады.

Күншіл өзінің кескін келбеті жағынан әрқашан да өзі күндеп жүрген адамнан төмен тұрады.

Сөз тасушы адам өсектеп жүрген адамының тырнағына да тұрмайды.

Күншіл – қоғамда жексұрын да зиянды адам, өйткені ол адамгершілікке, жат қылыққа, тіпті қылмысқа да бейім.

Тобыр – армия емес, армия да – тобыр емес.

Ұйымшылдық бірлесіп ортақ міндет пен мақсатты орындауға ақылды, ерік-жігерді жұмылдыруға мүмкіндік жасайды.

Ұрыс даласында басшы – сөздің адамы емес, тікелей іс-қимылдың адамы болуы керек.

Жалпы мықты ерік-жігер – жеңіс серігі.

Әлсіз ерік-жігер – жеңіліске ұшыраудың хабаршысы.

Ерік дегеніміз – қозғаушы күш, мақсатқа жету жолындағы кедергілерді жеңуші құрал.

Кез келген адамға батырдай болсам деген ниет, еліктеу тән.

Жұрттың көбіне ақыл берілгенімен, жүрек бәріне бірдей берілмеген.

Әскери бөлімнің күші жауынгерлік достық пен жолдастық бірлікте, ынтымақта.

Жауынгерлік достықтағы басты нәрсе – өзара түсіністік, адамның адамгершілігін құрметтеп сыйлай білушілік.

Қарапайымдылық екі жақты мән-мағына береді: қарапайым деген сөз бір жағынан – тереңдікті, екінші жағынан – бос, қуыс деген ұғымды, басқаша айтқанда, қарапайым әрі ақылды немесе қарапайым әрі ақымақ дегенді білдіреді.

Бір жақтылық – офицердің міні, кемшілігі.

Қостай берушілік – әлсіздік.

Өзің мерт болғаннан гөрі өлтіру қиынырақ.

Ашумен емес, ақылмен үйрету керек.

Ақылдылар үшін атақ-даңқ – бұл зіл батпан жүк.

Атақ-даңқ барып тұрған ақымақ болуға итереді.

Егер атақ-даңқты көтере алмай ақымақтана, есіре түссе, бұл адамның жағымсыз көлеңкелі жағы.

Егер адам белгілі, танымал бола бастаса, ол образға, өзінің жеке “мені” енді өзіне тән болмайтын адамға айнала бастайды.

Қалың солдат та әбден қалыптасқан халық.

Өлімге асықпай, ұрыс жүргізуді үйрен.

Ұрыс жүргізе жүріп үйрен, шыңдала, әрі батылдана түс.

Жеке үлгі-өнеге ұрыста басқару құралы болып табылады.

Адамдарды шабуылға бастап көтеруден ең ауыр міндет жоқ.

Нағыз солдат болу оңай емес.

Әділетсіздік ашу-ыза туғызады.

Ғасырлар бойы сеңі бұзылмайтын өтірік болады. Бірақ та, бәрі бір өтірік әшкереленеді.

Ержүректілік пен батылдық жүректен шығуға тиіс.

Кітап – әлемнің азаматы.

Шындық – суреткердің ұлы міндеті.

Кез келген кітаптың басты мақсаты – ағарту.

Өтірік – зиян, кесір.

Ерліктің атаусыз кетуі – халықтың трагедиясы.

Үйрену, шынығу әрі есею үшін соғыса біл.

Өзін-өзі дәріптеушілік – өз күші мен қабілетін тым асыра бағалаушылық.

Мадақтау мен жазалауды қадірін кетіріп жөнсіз қолданба.

Соғыста зиян алып келушілік – бұл жөнсіз төгілген қан, ақтаусыз кісі өлімі.

Сын сағатта, ауыр күндерде бауырмалдық пен ынтымақтастық нығаяды, бекиді, қатая түседі.

Техника қаншама дамып жетілгенмен, ойлайтын, парасатты адамның орнын ауыстыра алмайды.

Соғыс ұзақ жылдарға Отанның тағдырын, соғысып жатқан халықтың тағдырын шешеді.

Халық өлмейді.

Соғыс – халықтың күш-қуатын, ерлік-жігерін сынайтын ұлы емтихан.

Әдебиет, музыка, живопись – барлық ұлы да тамаша нәрселерді нақты бейнелейді, ол ата-бабаларымыздың даналық сөздері мен олардың еңбектері – өмірді танудағы нақты, күшті, мықты құрал, күрестің күшті қаруы болып табылады.

Техника қаншама жетілгенмен, дамығанымен, бәрібір күрестің құралы ретінде қалады.

Адамның жан-дүниесі – ұрыста ең қатерлі, көзге көрінбейтін қару. Жан дүниесіне заң бойынша бірінші орын тиесілі, оған күш-қуаты жағынан теңесер күрес құралы жоқ және болмайды да.

Адам бойындағы басты сезім – парыз сезімін ұштап, тәрбиелеу.

Өнер ертеден-ақ халықтың өмір-тіршілігін, күресі мен жақсылыққа деген арман-үмітін бейнелей отырып, халықтың сана-сезімін дамытуда ерекше мәні болған.

Әлемде парыздан артық қуатты қозғаушы күш жоқ әрі болмайды да.

Көзсіз батыр да, шектен шыққан қорқақ та жоқ.

Қорқақтық болмаса, ерлік те болмаған болар еді.

Ерлік дегеніміз әскери тәрбиенің, ширыққан ішкі күрестің, ең алдымен адамның өзін жеңе білген күресінің нәтижесі.

Өтірік – барып тұрған зиянды у.

Шындық – парыз сезімін, ерлікке, адамгершілік жағынан кіршіксіз болуға, мұқалмас ерік-жігерді шыңдауға, өз парызына деген сенімділікке тәрбиелеуде ең бір құнарлы құрал болып табылады.

Өз парызын саналы түрде түсіну ғана солдатты бәрінен де жоғары қояды.

Парызды саналы түрде түсіну ғана барлық игілікті істерге аспандағы бағдар сілтер жұлдыз сияқты, адам неге қабілетті болса, соған, барлық ұлы және тамаша нәрселерге қабілетін арттыра түседі.

Парыздан биік шың жоқ.

Парыз – арман мен даңқ шыңы.

Болған оқиғаны шын мәнінде болған күйіндегідей етіп суреттеу, көрсету – бұл тұрпайылық, үстірттік емес, бұл да өнер.

Күрестің мән-мағынасын терең көркемдікпен ашып көрсету – хас суреткердің ұлы міндеті мен парызы.

Қатал соғыстағы адамдар – шығарманың материалы. Олардың бейнелері мен портреттері – ғасырлар бойы өзінің терең мәнін жоймайтын дәуір мен халықтың мүсіндік бейнесі, себебі олар қайталанбайтын уақыт пен жағдайларда жасалынған.

Соғыс өзімізді өзіміз және басқаларды тануға бейнебір таным айнасы болды.

Сақтық жасай отырып, батыл түрде қимылдау – батырдың басты қасиеті.

Соғыстың мәңгілік тақырыбы қасиетті төгілген қан болып қала береді.

Тек әділдіктің күшінің арқасында ғана әділ жандардың әділеттілігі өмірден орын алады.

Біздің жерімізде еркек – діңгек, әйел – гүл. Діңгек – жапырақсыз, гүлсіз, қазақша айтқанда “қу бас” деген сөз. Әйел – құнарлы топырақ, онда адамзат дәні өсіп, жетіледі. Біз сол дәннің жемісіміз. Әйелсіз адамзат “жемісі” ешқашан да болмайды.

Ерлікті оның мерт болуынан іздемей, оның өзінен іздеу керек.

Қызғаныштың үш түрі бар: жеке бастың қызғаншы, ұлттық қызғаныш сезімі және Отанға деген сүйіспеншіліктен туатын қызғаныш сезімі.

Ұрыс идеалы дегеніміз – бұл ұрысты шығынсыз жеңіп шығу.

Ұрыс өнері дегеніміз – бұл ұрысты азырақ шығынмен жеңіп шығу деген сөз.

Қаны тамып тұрған шындықты табу оңай емес, ал оны жинақтау одан да қиын.

Ұрыста бәрі тексеріледі, адамның барлық жеке қасиеттері сынға түседі.

Жалғандық оқтың астында шыдас бермейді.

Қорқыныш сезімі барлық тіршілік иесіне тән және барлық жерде бар.

Өз еркімен қорқынышты ешкім де жеңе алмайды, тек қана мәжбүр ету жолымен ғана жеңуге болады.

Ар өмірден қымбат, масқаралық пен абыройсыздық өлімнен жаман – нағыз солдаттың ар-ұяты кез келген сыртқы мәжбүр етуден де қатал.

Қорқынышпен күресте ерлік, жеңістің нәтижесінде парыз сезімі туады.

Ұрыста өмір ешкімге сыйға берілмейді, жеңіп алынады.

Өзін-өзі сақтау инстинктінің екі жағы бар: ол қорқақтықты да тудыруы ықтимал, бірақ көпшілік жағдайда ол ерлікті тудырады.

Табандылық – батылдық қалқаны.

Кім қорғана алмаса, сол өледі.

Өмір үшін күрес – ұрыстағы қорғаушы күш.

Шындық – бұл ерлікке тәрбиелеудегі ең бір құнарлы құрал.

Өтірік – ақырында тіпті нағыз шындыққа сәйкес келетін ресми материалдарға да сенімсіздік тудыратын ең зиянды у.

Абсолютті батыр да, абсолютті қорқақ та жоқ.

Бүгінгі іс-әрекетіміздің сәтсіздік тәжірибесі, ертеңгі күнгі сәтті ісіміздің хабаршысы болуға тиіс.

Біздің нақты болмысымыз – шындық.

Шындық ақиқатты түсіндіруші.

Шындық – бас шабатын айбалта, бұл өтіріктің тамырын шабатын айбалта.

Жеңіс өздігінен келмейді.

Тіл байлығы, тіл тазалығы – ұлт қасиетінің, салт-санасының негізгі өнеге, нағыз басты белгісі.

Ана тілін сүймегендік, білмегендік, ұлт сезімін жоя отырып, ұлт безерлік тудырады.

Зерттеп білмейінше білу де, істей алу да мүмкін емес.

Жеке және қоғамдық өмірде адам қасиеттеріне соғыс әсер етпей қоймайды.

Ұрыс жалған батырлықтың бет пердесін сыпырып тастайды.

Көкпар, бәйге, аударыспақ – батылдыққа, ептілікке баулитын, бұлшық етті шынықтыратын, құмарлықты оятар, есеппен тәуекелге бел байлауға, тіпті өзінің ары мен тағы үшін өлімге бас тігуге дейін баратын дәстүрлі спорттық ойындар. Бұл ойындардың игілікті екендігіне ешқандай күдік болмауға тиіс.

Шын дос сыртыңнан мақтайды.

Сайқал ғана бетіңе қарап қылмыңдайды.

Әйелдің сайқалы бірді ғана арбайды, әдебиет сайқалының мыңға зияны тиеді.

Сауатсыз жазушының кейіпкері надан болып шығады.

Мақал, мәтел – өмір тәжірибесі.

Жас адамға жүрек – би.

Ит – ауыл есігінің қоңырауы.

Қазіргі әншілер қайғыны биге, қасіретті арзан күлкіге, мұңды қуанышқа айналдырып жіберді.

Қарт адам – ұзақ сапар шегіп, тоналып қалған жолаушы сияқты.

Қазынасыз керуен қарақшыдан қорықпайды.