ЖОСПАР
Кіріспе.......................................................................................................2
I тарау Банк менеджментіне жалпы сипаттама
1.1. Банк менеджментінің түсінігі және ерекшеліктері......................3-9
1.2. Банк менеджментінің негізгі бағыттары.......................................10-14
II тарау Банктердегі басқару процессіне сипаттама.
2.1. Банктердегі басқаруды ұйымдастыру...........................................15-19
2.2. Банктерді басқару принциптері ....................................................20-26
III тарау Банктік менеджментті жетілдіру жолдары....................27-31
Қорытынды ............................................................................................32-33
Қолданылған әдебиеттер тізімі .............................................................34
Кіріспе
Менеджмент – ұйымдастыру және басқарудың оңтайлы жүйесі туралы ғылым.
Менеджменттің мағынасы әр түрлі. Менеджмент сөзі тар мағынасында белгілі бір адамдар тобын ұйымдастыру мен басқаруға қатысты болса, оны кең мағынасында банктің қызметі мен оның қызметкерлерін ұйымдастыру, басқарумен байланыстырады.
Менеджменттің негізін өз ісін басқару субъектісін білу, өз еңбегі мен ұжым жұмысын ұйымдастыру қабілеті, сондай-ақ өздігінен даму және шығармашылық қызметке ынта таныту сияқты адамдық фактор құрайды.
Менеджменттің негізгі фигурасы өзі айналысып отырған істің даму болашағын көре білуге қабілетті, алға қойылған мақсатқа жету үшін оңтайлы шешім таба білетін кәсіби басқарушы болып табылады. Осыған байланысты менеджер жоғары біліктілік, ой-өрісі кең, тәуекелге бара білетін қайсар, белгіленген жоспарды іске асыру, ұжымда жетекші болу сияқты нақты кәсіби және жеке қасиеттерге ие болуы қажет.
Дамыған елдерде менеджмент өндіріс нәтижелілігін көтеруде маңызды факторлардың бірі болып саналады. Салыстырмалы түрде қосымша қаржысыз аз шығынмен жоғары нәтижеге жетуге болатындықтан менеджментке соңғы жылдары ерекше мән беріп жүр.
Менеджменттің негізгі мақсаты-басқарудың оңтайлы жүйесі есебінен пайда табу. Демек, менеджмент бизнеспен, кәсіпкерлік қызметпен, қатаң бәсекелестік жағдайында дамыған нарықтық қатынастары бар елдердегі бизнеспен, кәсіпкерлік қызметпен тығыз байланысты.
I тарау Банк менеджментіне жалпы сипаттама.
1.1. Банк менеджментінің түсінігі және ерекшеліктері.
Банктік менеджмент — бұл менеджмент жүйесіндегі айрықша сала болып саналады.
Менеджмент — ұйымдастыру мен басқарудың неғұрлым тиімді жүйесі туралы ғылым.
Банктік менеджмент — клиенттердің қаржылық дамуына неғұрлым қолайлы жағдай жасау мақсатында алуан түрлі банк қызметтерін көрсету мен онұперациялар жасау және жаңа нарыктар қалыптастыру үшін банктің, жекелеген орындаушылардың мүдделеріне әсер ету процесі болып табылады.
Басқару катынасы менеджмент предметі болып саналады. Банкті басқару қатынасы баскару процесіңдегі жекелеген орындаушылардың тұрақты өзара байланысының неғұрлым күрделі кешенін білдіреді. Банк қызметін табысты жүргізу үшін қажетті жағдайлар жасау — маңызды баскару кызметінің бірі болып саналады.
Банктік менеджменттің жоспарлау, ұйымдастыру, үйлестіру, ынталандыру және бақылау сияқты қызметтері беліп көрсетіледі.
Банк капиталын, оның ресурстарын басқару, активтер мен пассивтерді кешенді басқару әдістерін жасау банктік менеджменттің объектісі болып саналады.
Өз ісінің басқару субъектісін білуден, өз еңбегі мен ұжымды ұйымдастыра алудан, өзін-өзі шығармашылықпен дамытуға қызығушылықтан, өзі айналысатын істің даму болашағын көре білуге қабілетті нақты ахуалды тек бағалай алатыңдықтан алға қойылған міндеттерге қол жеткізу үшін оңтайлы шешім таба білетіндіктен тұратын адам факторы менеджменттің негізін құрайды.
Дамыған елдерде менеджмент өндіріс тиімділігін арттырудың маңызды факторларының қатарына жатқызылады. Соңғы жылдары оған айрықша маңыз берілуде, өйткені менеджмент, қосымша капитал салуға жүгірместен, шығындарды салыстырмалы түрде азайту жағдайында жоғары түпкі нәтижеге қол жеткізуге мүмкіндік береді. Менеджменттің негізгі мақсаты — неғүрлым тиімді басқару жүйесін қолдану жолымен пайда алу болып саналады.
Пайда алуға ұмтылу — менеджменттің жаңғыз ғана мақсаты емес. Казіргі заманғы менеджменттегі әлеуметтік әдептің (этиканың) рөлі өсе түсуде, бұл, өз кезегінде қоғамдық қажеттілікті қанағаттандырудағы менеджмент қызметіне екпін түсіруді білдіреді. Баюға, пайданың өсуіне ұмтылу емес, қоғамға қажетті тауарлар мен қызметтер өндіруді ұлғайту — кәсіпкерліктің әлеуметтік әдебін (этикасын) анықтайтын жайлар, міне, осылар болып табылады. Соңғы жылдары оның мақсаттарына, сондай-ақ, онсыз адамдар өзінің мүмкіндігін толық түрде көрсетіп және толық қайтарыммен жұмыс істей алмайтын ұжымдардың әлеуметтік бағдарламаларын шешу жатқызылады. /2.166-172б/
Менеджмент ғылым ретінде, бүкіл қызмет аясы үшін ортақ болып саналатын келесідей қағидаларды сипаттайды:
• нақты мақсаттарға жетуге басқару субъектісінің әрекетін
бағыттау;
• мақсаттың бірлігі, оған жету құралы мен нәтижесі;
• өзіне жоспарлау, талдау, реттеу және бақылауды енгізетін басқару процесінің кешеңділігі;
• үздіксіздікті қамтамасыз ететін болашақ және ағымдағы жоспарлаудың бір тұтастығы;
• жүзеге асырудың маңызды факторы ретінде қабылданатын басқару шешімдерін бақылау;
• бүкіл ұжымның және оның әрбір мүшесінің табысқа жетуі үшін шығармашылық белсеңділікті материалдық және моралдық ынталандыру;
• мүмкіндігін барынша жоғары түрде пайдалануға мүмкіндік беретін ұжымның әрбір мүшесіне жеке тұрғыдан келу;
• әрбір кызметкердің өзінің біліктілігін арттыруға, кызмет аясында жаңа білім игеру мен тұрақты окуға деген қызығушылығы;
• ұжымдағы оң психологиялық ахуалға бағдарлану;
• қызметтік және басқару міндеттерін шешуге мүмкіндік беретін басқарудың ұйымдық құрылымының икемділігі.
Банк қызметкері үшін менеджмент негіздерін білу екі тұрғыдан маңызды болып саналады. Ең алдымен, банк экономисі банк клиенті болып саналатын немесе болғысы келетін кәсіпорындардағы, ұйымдардағы, кооперативтердегі менеджмент деңгейіне баға бере білуі қажет.
Менеджменттің барлық қағидалары, мақсаттары мен міңдеттері банктерге де тән болып саналады.
Банктік менеджментті тұтастай түрдегі "менеджмент" түсінігінен жеке түрғыда зерттеуге болмайды. "Менеджмент" - бұл басқару жүйесі, басқаруға деген келістер, бұл - адам ойлары мен оның әрекеттерінің жиынтығы.
"Банктік менеджмент" - жетекшінің, жауапты қызметкерлердің білім-біліктілігі мен шеберлігі арқылы қарастыру көзделеді.
Адам — басты түлға.
Машықтанған — жетекші немесе жетекші — кәсіби шебердің дұрыс екеңдігін түсіну маңызды болып табылады.
Банк менеджері мынадай сапаларға ие болуы тиіс: өз ісін жетік білу; жоғары эрудиция; құзырлылық; клиенттермен сөйлесе білу; қабылданатын шешімдерге илану, мәдениет, әдеп.
Егер менеджмент сапасыз болатын болса, банктің жұмыс нәтижесі де нашар болады.
Банктік менеджменттің, аталмыш бөлімшенің қоғамдық еңбек бөлінісі қызметінің сипатымен байланысты өзіне тән өзгешеліктері бар.
Банк қызметінде бір мезгілде, әріптестік сипатты білдіретін шарттық қатынас маңызды орын алады. Әріптестік қатынастарға сенім, өзара тиімділік, шешім қабылдау мен әрекет етудегі ұжымшылдық сияқты белгілер тән болып саналады.
Ол ең алдымен, келесілерден тұратын банкілік менеджменттің өзіндік мақсаттарын айқындайды:
• ақша нарығы жағдайындағы шаруашылық жүргізуші субъекті ретіндегі банктің • несие беруші мен салымшы мүдделерінің сақталуы мен
банк сенімділігінің кепілі ретіңде банк балансының өтімдігін
камтамасыз ету;
• іскерлік байланыстардың ұзактығы мен тұрақтылығын келістіретін, банк көрсететін қызметтердің көлеміне, құрылы-мына және сапасына деген клиенттердің қахеттіліктерін жо-гары деңгейде қанағаттандыру;
• аталмыш ұжымның өндірістік, коммерциялық жөне әлеуметтік проблемаларын табысты шешудің үйлесімі;
• олардың әлеуетті мүмкіндіктерін неғұрлым толық жүзеге
асыруға мүмкіндік беретін мамандарды даярлаудын, қайта да-
ярлаудың жөне орналастырудың тиімді жүйесін жасау.
Банктік менеджмент атап көрсетілген мақсаттарга сәйкес бірсыпыра сандық, сапалық жөне әлеуметтік көрсеткіштерді орындауға бағдарланады.
Сандық көрсеткіштердің банк қызметін басқарудың барлық аясына қатысы бар. Банк клиенттерінің саны мен олардың шоттары (есептері), депозиттер көлемі, несие салымдары, инвестициялар; банк жасайтын операциялар мен қызметтердің көлемі - міне, бұл жалпы қызмет нәтижелерін талдау мен бағалау үшін пайдаланылатын көрсеткіштердің кейбір тізімі ғана.
Сапалық көрсеткіштерді бірнеше түрге бөлуге болады. Бірінші топты банктің кірістер мен шығыстар көрсеткіштер құрайды. Банктің тиімділігін (рентабельділігін) басқару соның көмегімен жүзеге асырылады. Екінші топ қаражаттардың айналым жасау жылдамдығының, операцияларды жасауға жұмсалатын еңбек шығындарының, құжаттарды өңдеу жылдамдығының көрсеткіштерін қамтиды. Үшінші топқа банк көрсететін қызметтердің көлемі, құрылымы мен сапасы бойынша клиенттердің талап-тілектерін қанағаттандыру дәрежесінің көрсеткіштері кіреді. Бұған сондай-ақ іскерлік келіссөздердің конфиденциалдығы мен ақпараттардың сақталуын қамтамасыз етудегі банктің қабілетін жатқызуға болады.
Әлеуметтік көрсеткіштер ұжым мүшелерінің кәсіби даярлықтарының дамуын, олардың еңбекке қатынасын, әлеуметтік мәселелерді шешу дәрежесін сипаттайды.
Банктік менеджменттін тағы бір ерекшелігі, салымдар мен депозиттер иегерлерінің мүдделерін қорғау мақсатына мемлекет тарапынан банк қызметінің неғұрлым тез реттелетіндігімен байланысты.
Макро - және микро деңгейлердегі несие қатынасы мең ақша айналымы, ақша операцияларын орындау кезіндегі айтарльіқтай тәуекелдің болуы сияқты басқару аясының аса кеңдігі, банк қызметін басқарудың тағы бір өзгешелігі болып саналады. Атап көрсетілген тәуекел ақша нарығы, яғни институттар қызметі үшін тән көптеген ішкі және сыртқы факторлардың күрделі әрекеттерінен туындайды. Сондықтан да банкте неғұрлым жауапты шешімдерді ұжым болып қабылдау қағидасы қолданылады, несие берушілерді болуы мүмкін тәукелдерден қорғаудың алуан түрлі тәсілдері пайдаланылады, банктің негізгі кеңесі мен филиалы арасындағы несие операцияларын жасау саласындағы құқықтарды бөлу жүзеге асырылады. Банктік менеджментті екі көзқарас тұрғысынан үйрену көзделеді:
1. Банк қызметі 2. Ұжымды басқару
тарапынан тарапынан
(жүмыстың өзімен)
Банктің мақсаты Жетекші
Банктің Орындаушы
міндеттері
Қабылданатын Олардың
шешім жауапкершілігі
Банктің күрделі операциялары адамдар арқылы атқарылады. Олар операцияларды басқарады, клиенттерге қызмет көрсетеді, ақша аударымдарының сенімділігіне жауап береді.
Банктер алуан түрлі қызметтер көрсетеді (әлемдік тәжірибеде — коммерциялық банктер 200-250-ге дейін қызмет түрлерін көрсетеді).
Банк қызметкерлері өте білікті болуы қажет, банктің ішіңде және сыртында болып жатқандардың бүкілін (экономиканы, нарықты, заңдарды және т.б.) білуі тиіс.
Дамыған еддердің (АҚШ; Англия, Франция, Жапония) коммерциялық банктеріндегі үжым менеджменттетінде былайша топтастырылады:
1. Жоғары басшылық ► Стратегиялық шың
2. Жауапты қызметкерлердің деңгейі
(бөлімдердің, комитеттердің, ► Техникалық қүрылым
сарапшылардың бастығы)
3. Арнайы қызметкерлер, қызмет ► Қосымша (көмекші) деңгей
көрсету процесі
4. Операциялық зал,
касса, инкассация, ► Жұмысшылар бөлігі
инспекторлар, басқа кіші
қызметкерлер
Атап көрсетілген топтарға мыналар жатады: Банк стратегиясын айқындайтын, басты идеяларды туғызатын Директорлар Кеңесі, банк Президенті және вице-президенттер.
Банктегі бүкіл қызметтер мен операцияларды, негізгі жүмыстарды орындайтын несие комитеті, депозиттік бөлім, қаржы бөлімі, аудит, бөлім бастықтары деңгейіндегі талдау бөлімі, бас мамандар.
Заңгер, психолог, социолог, бағдарламашы, математик, физик, геолог және ғылыми орталықтар банктің позициясын күшейтеді, сапаға әсерін тигізеді.
Инспекторлар, бөлімдердің қызметкерлері, бухгалтерлер, кассирлер, техниктер, инкассаторлар және т.б. орындалатын жұмыстың барлық түрлерін тексереді және құжаттық түрде жүзеге асырады.
1.2 Банктік менеджменттің негізгі бағыттары
Банктік менеджмент екі келіс (көзқарас) арқылы анықталатын екі бағыт тұрғысынан қаралады:
1-ші багыт: 2-ші бағыт:
Банк қызметін басқару- Қызметкерлерді (ұжым-
ды ұйымдастыру: ды) басқаруды ұйымдас-
1. Қызметті жоспарлау тыру
а) стратегиялық 1 Басқару үлгілерін талдау
б) шешу тактикасы а) жапондық
2. Банк бағытын айқын- б) американдық
дау; 2. Ұйымдық кұрылым жэ-
3. Клиенттерді тандау,
несие беру аясын іріктеу; 3. Жетекшінің қол астын-
4. Маркетинггік зерттеу; дагыларга қатынасы;
5. Активтерді басқару; 4. Жұмыскерлердің шешім
6. Пассивтерді басқару; қабылдау білушілігі;
7. Меншікті капиталды 5. Жұмыскерлерді
басқару; көтермелей білушілік;
8. Коммерциялық банкте- 6. Біліктілікті арттыру;
гі тәуекелдерді басқару. 7. Шиеленісті бәсеңдету.
Процесс кезінде болашақтағы іс-әрекетті айқындайтын банк саясаты жоспарлау баңктік басқарудың неғұрлым жауапты бөлігі болып саналады.
Нақты бір банктің даму тұжырымдамасын қалыптастыру. соған сәйкес кезеңдерге арналған ағымдағы міндеттерді белгілеу, оларды жүзеге асыру шарларын жасау, айтылған жұмыстардың құрамды бөлігі болып қатысады. Сондай-ақ несие, депозиттік, инвестициялық, пайыздық саясат - банк саясатының құрамды бөлігі болып саналады.
Коммерциялық банктердің экономикалық тұрғыдан негізделген банк саясатын қалыптастыруға көшуі: ұйымдық, экономикалық, ақпараттық сияқты, тым болмағанда үш мәселені анықтап алуды талап етеді./4. 233б/.
Ұйымдық мәселе, негізгі идеялардың пайда болуынан бастап, оларды нақтылы шаралар түрінде жүзеге асырғанға дейінгі жоспарлаумен, банк саясатының тетіктерін жасаумен айналысатын бөлімдерді айқындап алуды болжайды.
Соған сәйкес саясат калыптастыру кезіндегі банктік менеджмент аналитикалық жұмыстардың құрамды бөлігі болып саналады. Банк ісіндегі маркетинг мыналарды білдіреді; аталмыш аймақтағы, сондай-ақ одан тысқары жерлердегі көрсетілетін банк қызметтеріне деген сұраныс пен ұсынысты талдау; әртүрлі көрсетілетін қызметтерді (несие беру, инвестициялау, кеңестер беру, аударымдар арқылы есеп айырысуларды ұйымдастыру, лизингтік операцияларды жүргізу және т.б.) канағаттандырудағы аталмыш банктің алатын орнына баға беру; тиісті операцияларды әртүрлі банктердің жүзеге асыруына жұмсайтын шығындар мөлшерімен (нормасымен) салыстыру.
Маркетинг, ең алдымен, олардың орналасқан жерлеріндегі банктің нақты және әлеуетті клиенттерін анықгап алуды болжайды. Шетелдік тәжірибеде аумақтық болып құрылған көптеген коммерциялық банктер, елдің барлық аумағында өз банктерінің филиалдарын құра отырып, өзі қызмет көрсететін аумақтың шегінен шығып кетеді.
Банк бір мезгілде несие ресурстарының көлемі мен құрылымы, тиісті операцияларды жүргізуге жұмсалатын шығындар деңгейі, банктің техникалық жарақталуы, кадрлардың біліктілігі көзқарасы тұрғысынан өзінің мүмкіндіктерін зерделейді. /6. 268б/
Активтерді басқару банк менеджментінің маңызды бағытттарының қатарына жатады; ол белгілі бір кезеңге белгіленген банктің саясатын жүзеге асырады. Активтерді басқару процесіңде біртұтас (двуединая) екі міңдетті: баланстың өтімдігін сақтай отырып, банктің табысты жұмысын қамтамасыз ету міндетін алдыға қояды. Бұл міндеттер қалыптасқан ахуалға жүйелі түрде талдаулар жасау негізінде ғана орындалады. Белгілідей, әр түрлі активтер банкке әртүрлі көлемде пайда әкеледі, тәуекел дәрежелері де әртүрлі. Сондықтан да банктер қаржыларды салу мерзімдеріне, олардың пайдалылығы мен тәуекел дәрежелеріне қатысты барлық активтердің жіктеуін жүргізуі тиіс.
Пассивтерді басқару процесі кезінде келесідей міндеттер шешілетін менеджменттің дербес бағытын білдіреді:
• міндетті резервтерді құруды қамтамасыз ететін бөліктен басқа, банкте кіріс әкелмейтін қаржылардың болуына жол бермеу;
• банктің клиенттер алдындағы тиісті міндеттемелерін орындауы және активтік операцияларды дамыту үшін қажетті несие ресурстарын іздестіруі;
• банктің "арзан" ресурстарды тарту есебінен кірістер алуын қамтамасыз ету.
Банктің меншікті қаржыларын басқарудың оның өтімдігі мен төлем қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін айрықша маңызы бар. Банктің активті операцияларын кеңейту және депозиттер көлемінің өсуі кезінде банктің меншікті капиталын көбейту қажеттілігі туындайды. Меншікті капиталды басқару оның жеткілікті өлшемдерін негіздеуді, сондай-ақ осы жеткілікті бағалай білуге мүмкіндік беретін көрсеткіштерді тандауды болжайды. Банк шығарған акциялар бойынша дивидендтер саласындағы саясат меншікті капитадды басқарудың тиімді құралы болып қатысады. Дивидендтерді көбейту акция бағаларының көтерілуіне, осыған орай, қосымша акциялар сатудың мүмкіндігіне, меншікті акциялардың көбеюіне және соған сәйкес меншікті капиталдың өсуіне әкеледі.
Банк жұмысының тиімділігін (рентабельділігін) оның кірістері мен шығыстарын, несие беру мен инвестициялардан алынған шекті кірістер мен тартылған қаржылар бойынша шектеуге кірмейтін шығындарды, қаржылық нәтижелердің тұрактылығын қамтамасыз етуді, тәуекел шығындарын бақылауды болжайды. Күдікті және шығынды операцияларды, банктің алатын пайда көлеміне әсерін тигізетін алыпсатарлық операциялардың себептерін талдауға айрықша назар аударылады.
Банк қызметіндегі тәуекелдерді баскару тәуекел - менеджмент деп аталады. Банк қызметінде тәуекел әртүрлі операцияларды орындау кезінде катысады: несиені қайтару және ол үішн пайыздар төлеу тәуекелі, жабдықтаушының қаржыны уақытында алу тәуекелі, пайда алу тәуекелі, өтімдік тәуекелі және т.б. Тәуекелсіз кәсіпкерлік те жоқ. Сондықтан да басты мәселе соларды басқара білу болып табылады. Тәуекелдерді басқару процесінде шеішлетін басты міндеттер мыналардан түрады: а) тәуекелдің туындауы мүмкін жағдайларын тани білу; б) болжанатын шығынның ауқымын бағалау; в) алдын алу тәсілдерін немесе оның орнын толтыру көздерін табу. Тәуекелді басқару шығындардың пайда болуының откен барлық жағдайларын, аталмыш нақты клиент үшін олардың көрініс беру ықтималдылығын болжау, болуы мүмкін шығынды алдын алу немесе орнын толтыру тәсілдерін алдын ала негіздеуге құрылады.
Менеджменттің мазмұнына сондай-ақ еңбек ұжымын басқару тұжырымдамасын жасау да кіреді. Шетел тәжірибесінде менеджменттің екі үлгісі бар:
жапон үлгісі банк қызметінің жоғары түпкі нәтижелерге жетуіндегі ұжымның ролін тануға негізделеді;
американдық үлгі — ұжымның бүкіл қызметінде шешуші рол атқаратын түлғаға бағдарланады.
Шешімдер қабылдау, бақылау жауапкершілігі мен ұйымдастыру, қол астындағылармен жетекшінің қарым-қатынасы, еңбекақы төлеу жүйесі, басқару сапасын бағалау, менеджерлер даярлау және т.б.с. сияқты басқарудың бүкіл жүйесі осы екі идеяға негізделіп құрылады.
Ұжымды басқарудың басты міндеттері оның әрбір мүшесінің өз әлеуетті мүмкіндіктерін жүзеге асыру, адамдардың бойында энтузиазм мен қандай да бір істі орындауға деген ынта ықыласын туғызу үшін жағдай жасаудағы менеджердің қабілетінен тұрады.
Ұжым еңбегін ұйымдастырудағы менеджердін шеберлігі мен біліктілігі, оның ұжым мүшелері арасында міндеттерді айқын етіп бөле білуі, нақты міндеттер қоя білуі, тиісті міндеттерді орындауға белгіленген уақытты қарай отырып, оларды белгілі бір көрсеткіштермен (саңдық және сапалык) білдіре алу, ақпараттық база мен техникалық құралдарды қамтамасыз ету, оларды жедел және маңыздылықтарына қарай жіктей отырьш, тапсырмаларды орындаудың кезегін айқындау қабілетіне негізделеді. Коммерциялық банкті басқару көрсетілген екі бағыт бойышна бүкіл талаптардың орыфндалуына талап етеді. Банк операциялары күрделі және принципті. Банк қызмегін басқару сапасы (1) қызметкерлерді басқару деңгейіне қатысты (2) болады.
II тарау Банктердегі басқару процессіне сипаттама.
2.1. Банктердегі басқаруды ұйымдастыру
Пайда табуға ұмтылу - менеджменттің бір ғана мақсаты емес Қазіргі менеджментте қоғамдық қажеттілікті қанағаттандыру факторы менджмент қызметінде басты орындағы әлеуметтік этика рөлі артып отыр. Кәсіпкерліктің әлеуметтік этикасын арам олжаға, пайданы өсіруге ұмтылу емес, қоғамға қажетті тауар өндірісі мен қызмет көрсетуді кеңейту анықтайды. Соңғы жылдары менеджмент мақсатына адам бойындағы қабілеттерге жол ашатын ұжымдағы элеуметтік мәселелерді шешу ісі де кіретін болды.
Менеджмент ғылым ретінде барлық қызмет саласына ортақ мына принциптерді сипаттайды:
1. Басқару субъектісі әрекетінің нақты мақсатқа жетуге бағытталуын.
2. Олардың алға қойған мақсаттарының, нәтижесінің және құралдарының ортақтығын.
3. Құрамына жоспарлау, талдау, реттеу және бақылау енетін басқару процесінің кешенділігін.
4. Олардың араларының үзілмеуін қамтамасыз ететін келешекке арналған және ағымдағы жоспардың бірлігін.
5. Оларды іске асырудагы маңызды фактор ретінде қабылданған бақылауды.
6. ¥жымның және оның әрбір мүшесінің шығармашылык белсенділігін, табыстылығы мен жетістігін материалдык және моральдық тұрғыдан ынталандыруды.
7. Ұжымның әрбір мүшесімен оның мүмкіндігін пайдалануға жол ашатын жеке жұмысты.
8. Жұмысшылардың кәсіптік деңгейін көтеруге, үнемі оқуға және қызметтің жаңа білімі мен салаларын меңгеруге мүдделілікті.
9. Ұжымдағы жақсы психологиялық жағдайға бағдарлануды.
10. Функционалдық және басқарушылық міндеттерді шешетін басқарудың ұйымдық құрылымының икемділігін.
Банк қызметкеріне менеджмент негізін білу өте маңызды. Ең алдымен банк экономисі (кәсіпорын, ұйым, кооператив) банктің клиенті болып табылатын немесе клиенті болғысы келетін кәсіпорын, ұйым, кооператив менеджменті деңгейін бағалай білуі қажет.
Шетелдік экономикалық әдебиеттерде кәсіпорындардың қаржылық тұрақтылығының, олардың несиені өтеу қабілетінің жоғарылығының маңызды факторы менеджмент сапасы болып табылады дегенді жазып жүр. Германияда шамамен 40% фирма және жеке кәсіпорындар менеджмент сапасының нашарлығына байланысты банкротқа ұшырады. Сондықтан менеджмент деңгейін бағалау клиенттің несиені өтеу қабілетін талдаудың және онымен несиелік қатынасқа баруда тәуекел деңгейін анықтаудың құрамдық элементтерінің бірі болып табылады.
Германияның коммерциялық банк қатарында практикалық (тәжірибелік) қызметінде тиісті фирманың менеджментті 10 балдық жүйе бойынша рейтінгілік бағалау қолданылып жүр.
Мәселен, 1 балл - барлық салада жоғары кәсіби және жеке біліктілік; 3 балл - жақсы біліктілік, әсіресе жекелеген салада; 5 балл - орташа біліктілік; 7 балл - жекелеген салаларда айқын әлсіздік; 10 балл - төмен деңгей.
Балдардың өсуі қауіп-қатер дәрежесінің өсуін білдіреді, ең көп шамадағы балда фирмамен несиелік, қатынас орнату проблемалы болып саналады.
Ақша нарығының ұдайы өзгеріп отыратын жағдайында жұмыс істейтін банк үшін міндеттерді сәтті шешуге мүмкіндік беретін менеджменттің орны бөлек.
Банк менеджментінің ерекшеліктері банк менеджментінің Коғамдық еңбек бөлінісі бөлімшесінің қызметімен байланысты нақты өзіндік ерекшелігі болады.
Айтылып кеткендей, банк бизнеспен айналысатын өзінше өзгешелігі бар кәсіпорын ретінде алға шығады. Ол несие ресурстарын қосымша ақшалай қаражатқа мұқтаж кәсіпорынға, ұйымға, кооперативке, халыққа, мемлекетке телем негізінде беретін кәсіпорын болып табылады.
Сонымен қатар, банк басқа біреулердің (бөтен) ақшасымен «жүмыс істейді». Онда айналым шеңберінен босаған әр түрлі меншік иелерінің, атап айтқанда, мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың, акционерлік кәсіпорындар мен қоғамдардың, кооперативтердің, жеке тұлғалардың ақшалай қаражаттары шоғырланады. Осының нәтижесінде банк қоғамдық капиталды бөлуші әрі сақтаушы ретінде алға шығады. Бұл клиенттерге тиесілі ақшалай қаражаттардың сақталуына банктін жауапкершілігін арттырады әрі банктің қоғамдағы маңызды орнын айқындайды.
Сонымен, банк тек өзінің немесе жекеше шыққандардың ғана емес, сонымен бірге, қоғамның мүддесін де танытатын кәсіпорын ретінде көзге түседі. Банк мүдделерді ұштастырып отырмаса баланстың өтімділігін қамтамасыз ете алмайды әрі осыған байланысты банктің ақша нарығындағы позициясы тұрақты болмайды.
Банк қызметінде серіктестік сипатқа ие келісімшарттық қатынас маңызды орын алады. Серіктестік қатынасқа сенім, өзара пайда, шешімнің бірауыздылығы және әрекеттің бір жерден шығуы секілді белгілер тән. Несие мәмілесі өзара пайдалы болуы үшін тараптар оның шарттарын бірігіп талдайды, келіспей қалған жағдайда ымыраға келеді. /5.185б/
Жеке және ұжымдық мүдделердің ұштасуы банк менеджментінің мазмұнында қалайша көрініс табады? Ең алдымен, ол банк менеджменті алға қоятын мақсаттардың өзіндік ерекшелігін анықтайды:
1) ақшалай нарық жағдайында шаруашылық жүргізуші субъекті ретінде банк жұмысының пайдалылығын қамтамасыз ету;
2) банк сенімділігінің кепілдігі ретінде банк балансысының өтімділігін қамтамасыз ету;
3) іскер байланыстың тұрақты болуына әрі ұзаққа созылуына септігін тигізетін банк қызметінің ауқымы, құрылымы, сапасы арқылы клиенттің қажеттіліктерін барынша қанағаттандыру;
4) ұжымның өндірістік, коммерциялық және әлеуметтік проблемаларының сәтті шешілуін ұштастыру;
5) әлеуетті мүмкіндіктерін толық жүзеге асыруға мүмкіндік беретін мамандарды дайындаудың, қайта дайындаудың және орналастырудың тиімді жүйесін құру.
Аталмыш мақсаттарға сәйкес банк менеджменті сандық, сапалық және әлеуметтік көрсеткіштерді орындауға бағдарланады.
Сандық көрсеткіш банк қызметін басқарудың барлық саласына қатысты, қызметтің жалпы нәтижелерін талдау және бағалау үшін пайдаланылады әрі ол мыналарды қамтиды:
- банк клиенттері мен олардың шоттарының саны, депозиттердің, несие салымдарының, инвестицияның мөлшері;
- банк орындайтын операциялар мен қызмет көрсетулердің ауқымы.
Сапа көрсеткіштерін үш топқа бөлуге болады:
1. Банктің кірістері мен шығыстарына қатысты көрсеткіш. Осы көрсеткіштің көмегімен банктің пайдалылығы басқарылады.
2. Қаражат айналымының жылдамдық көрсеткіші, операцияларды орындауға кететін шығынның еңбек сыйымдылығының, көрсеткіші, құжаттарды өңдеуден өткізудің жылдамдық көрсеткіші.
3. Көрсетілетін банк қызметінің ауқымы, құрылымы және
сапасы бойынша клиенттер тілегін қанағаттандыру деңгейінің
көрсеткіштері, банктің іскерлік келіссөздердің құпиялылығын,
ақпараттардың сақталуын қамтамасыз ету қабілеті.
Әлеуметтік көрсеткіштер ұжым мүшелерінің кәсіби дайындығының қалай дамығандығын, олардың еңбекке қатынасын, әлеуметтік проблеманы шеше білетін деңгейін сипаттайды.
Банк менеджментінің өзге ерекшелігі мынаған байланысты: мемлекет банк қызметін ақшалай слымдар мен депозит иелерінің мүдделерін қорғау мақсатында қатаң реттеп отырады. Банк қызметін реттейтін мұндай зандардан басқа несие мекемелерінің өтімділігін қамтамасыз етуге бағытталған міндетті нормативтер мен ережелер бар. Бұл басқаруды ұйымдастыру тұрғысынан алғанда нені білдіреді? Біріншіден, міндетті нормативтер мен ережелерді (ұйғарымдар) сақтау себебі бойынша дербес шешім қабылдаудың белгілі бір шекарасы болады. Екіншіден, тұрақты түрде өзгеріп отыратын ақшалай нарық конъюнктурасы жағдайында менеджердің банк өтімділігін қамтамасыз ету жолдарын іздестіру (белгіленген нормативтерге қарай) мүмкіндігі.
2.2 Банктерді басқару принциптері
Банк қызметін басқарудың ерекшелігіне басқару салаларының ауқымдылығы жатады. Бұл басқару салаларына мыналар қатысты: макро және микро деңгейлердегі несие қатынасы мен ақша айналымы, ақшалай операцияларды орындауда қатердің біршама жоғары болуы.
Аталмыш қатер ақша нарығына және осыған орай институттардың қызметіне тән көптеген ішкі және сыртқы факторлардың ұштастырудың қиындығына байланысты туындайды. Сондықтан да банкте ең жауапты шешімдерді ұжыммен ақылдасып шешу принципі қолданылады, несие берушілерді ықтимал қатерлерден қорғаудың әр түрлі тәсілдері пайдаланылады, банктің негізгі кеңсесі мен филиалдары арасында несие операцияларын орындау саласындағы құқықтарды бөлу жүзеге асырылады.
Банк операцияларының келісімшарт сипатында болуы, клиенттермен жұмыс тек жоғары экономикалық дайындықты ғана қажет етіп қоймай, сонымен бірге, психология негіздерін, құқықты, іскерлік этиканы жақсы білуді, келіссөздер жүргізе білуді талап етеді, яғни банк мамандарын өзіндік ерекшеліктермен дайындауды қажетсінеді.
Банк менеджментінің негізгі бағытын екі үлкен салаға бөлуге болады:
1. Бірінші топ банк құзыреттілігіндегі экономикалық процестерді ұйымдастыру және басқару бойынша мәселелерді қамтиды.
2. Екінші топ банк ұжымын ұйымдастырумен және басқару мен байланысты.
Осы салалардың әрбіреуі өз кезегінде бірнеше бағытқа ие олардың негізгілерінің мазмүнын қарастырайық.
1) Банк тұрғысынан басқарудың ең жауапты бөлігіне жоспарлау жатады.
Бұл процесте келешектегі әрекетті анықтайтын банк саясаты жасалады. Бұл жұмыстың құрамдық бөлігіне нақты банкті дамытудың тұжырымдамасын қалыптастыру, тиісті кезеңге ағымдық міндеттерді белгілеу, оларды жүзеге асыратын шараларды жасау жатады. Ал, банк саясатының құрамдық бөлігіне несие, депозит, инвестиция және процент саясаттары жатады.
Банк дамуының сандық, сапалық және әлеуметтік көрсеткісіштерінің келешекте қалайша өзгеретінің анықтаудың, оның қызметін жүзеге асыратын принциптерді негіздеудің, артықшылыктарды бөліп алудың, жұмысты ұйымдастырудың әдістерін тандаудың маңызы зор.
2. Активтерді басқару банк менеджментінің маңызды бағыттарының біріне жатады. Ол тиісті кезеңге белгіленген банк саясатын жүзеге асырады. Активтерді басқару процесіңде біртұтас екі міндет алға қойылады - жүйелі талдаудың және активтердің құрылымын өзгертуге бағытталған мақсатты әрекеттердің салдарынан қалыптасатын ахуалдың негізінде ғана банк балансының өтімділігін сақтау арқылы банк жұмысының пайдалылығын қамтамасыз ету.
Әр алуан активтердің банкке әркелкі пайда әкелетіні және олардың қатер деңгейі әр қилы болатыны белгілі. Сондықтан да банк барлық активтерді қаражат салымының мерзіміне, олардың пайдалылығы мен қатер деңгейіне қарай жіктеуі қажет. Активтерді басқарудың әдістері біршама дәрежеде тиісті кезеңце банк шешетін міндеттердің ерекшеліктерімен анықталады. Сонымен Қатар, пассивтердің құрылымына қарай активтерді орналастырудағы тығыз байланыстың болуы активтерді басқарудың теориясын және оны жүзеге асыратын әдістемелерді әзірлеуді қажет етеді. Ақша нарығы дамыған елдерде қазіргі заман жағдайында активтерді басқару белгіленген пайдалылық пен өтімділік нормативтерінде активтерді орналастыру мен пассивтер жағдайы арасындағы белгілі бір тәуелділікті белгілеуді ұйғаратын экономикалық-математикалық үлгінің негізінде жүзеге асырылады. Бұл арада әр түрлі экономикалық ахуалдарға баламалы нұсқалар жасалады.
3. Пассивтерді басқару менеджменттің дербес бағытын бідіреді. Бұл процесте мынадай міндеттер шешімін табады:
• міндетті резервтерді қалыптастыратын бөлігін есептемегенде табыс әкелмейтін қаражаттың банкте болуың-жол бермеу;
• банк өз клиенттерінің алдындағы тиісті міндеттемелерді орындауы үшін әрі активтік операцияларды дамыту үшін қажетті несие ресурстарын іздестіру;
• банктердің «арзан» ресурстар есебінен пайда алуын қамтамасыз ету.
Осы міндеттердің әрбіреуі мәселені шешудің айрықша тәсіліне ие. Осылардың ішінде депозиттік процент, оның салым мерзіміне қарай әртараптануы маңызды орын алады. Алайда мөлшерді арттыруды ғана емес, сонымен бірге түрлерді әр алуан етуді білдіретін пассивтік операциялардың дамуы ақша және қаржы нарығының алғашқы негізі ретінде болатын акция айналымының тұрақтылғын қажет етеді. /1. 144-147б/
Менеджмент міндеттері:
1. Өзіндік банк қаражатын басқару оның өтімділігі мен
төлем қабілеттілігін қамтамасыз етуде айрықша маңызды орын
алады. Банктің активтік операцияларын ұлғайтуда әрі депозит
мөлшерін өсіруде өзіндік банк капиталын арттыру қажеттілігі
пайда болады.
Өзіндік банк капиталын басқару оның жеткіліктілігінін, сондай-ақ осы жеткіліктілікті бағалауға мүмкіндік беретін көрсеткіштерді тандаудың өлшемдерін негіздеуді қажет етеді. Өзіндік банк капиталын басқарудың тиімді құралына банк шығарған акция бойынша дивидендтер саласындағы саясат жатады. Дивидендтердің артуы акция бағасын өсіреді және осыған орай қосымша акцияларды сатудың, өзіндік капитал өсуінің ықтималдығын тудырады.
2. Банк жұмысының пайдалылығын басқару оның кірісгері
мен шығыстарын, тартылған қаражат бойынша шекті шығындарын
және несиелеу мен инвестициядан түсетін шекті табысын, каржылық нәтижелер тұрақтылығының қамтамасыз егілуін, ысырап қатерін бақылауды қажет етеді. Банк алатын пайданың шамасына әсерін тигізетін банк қызметіндегі алаяқтық операциялардың арту себебіне, күмәнді және залалды операциялардың талдауына айрықша назар аударылады.
3. Банк қызметіндегі тәуекелдіктерді басқаруға тәуекелдік - менеджменті жатады.
Банк қызметінде қатер әр түрлі операцияларды орындау барысында орын алады: несиенің және ол үшін алынатын проценттің қайтарылмай қалу қатері, қаражатты жеткізушінің уақтылы ала алмай қалу қатері, пайданың алынбай қалу қатері, өтімділіктің болмай қалу қатері және т.б.
Тәуекелдік болмаған жерде кәсіпкерлік болмайды, сондықтан да оны басқара білу қажет. Тәуекелдікті басқару процесінде шешімін табуы тиіс басты міндеттер:
• қауіп-қатер пайда болуының ықтимал жағдайын көре білу;
• болжалды зиянның ауқымын бағалау;
• ескертудің тәсілін немесе оның орнын толтыратын көзді табу.
Қауіп-қатерді (тәуекелдікті) басқару өткен шақта зиянның қалай пайда болғандығын зерделеуге, нақты клиент үшін оның пайда болу ықтималдығын болжауға, ескертудің немесе ықтимал зиянның орнын толтырудың тәсілдерін алдын ала негіздеуге құрылады. Біздің іс-тәжірибеде мәселе бұлайша алғаш рет қойылғандықтан өзіне айрықша назар аудартады. Осыған байланысты банк қызметіндегі ықтимал тәуекелдіктерді болжау мен бағалау бойынша әдістемелік нұсқауларды әзірлеу бірінші кезектегі міндет болып табылады.
Қатерлерді басқару проблемасы банк қызметін үйымдастыру-№ең, жауапкершілік жүйесімен жэне банк жүмыскерін еңбекке экономикалық түрғыдан ынталандырумен тығыз байланысты.
Шетелдік іс-тәжірибеде жекелеген несие операциясын орындау кезінде негізі жоқ шешім қабылдау қатерін кеміту үшін құзыреттілікті шектеу принципі пайдаланылады. Мәселен, банк филиалы аса ірі мөлшерде кәсіпорынды несиелеу туралы шешім қабылдамайды немесе қатер деңгейі айрықша жоғары операцияларды орындамайды. Мұны көбінесе басқарудың ұжымдық органы орындайды.
4. Менеджмент мазмұны сонымен қатар еңбек ұжымы әзірлейтін басқару түжырымдамасын да қамтиды.
Шетелдік іс-тәжірибеде менеджменттің екі үлгісі бар:
• жапондық үлгісі банк қызметінің түпкілікті жоғары нәтижеге қол жеткізуде ұжымның атқарған рөлін тануға (мойындауға) негізделеді;
• американдық үлгі бүкіл ұжым қызметінде шешуші рөл ойнайтын тұлғаға бағдарланады.
Осы бастапқы екі идеяға қарай шешім қабылдауды, қызметкерлердің жауапкершілігін бақылауды, басшылардың бағыныштылармен қатынасын, еңбекақы жүйесін, басқару сапасын бағалауды, менеджерлерді дайындауды және т.б. қамтитын басқарудың бүкіл жүйесі құрылады.
Ұжымды басқарудағы басты міндет - менеджер әрбір қызметкердің бойындағы әлеуетті мүмкіндіктері мен қабілеттерін, ынтасын оята білуі керек, оларды терең ойлауға үйретуі қажет.
Шетелдерде жүргізілген әлеуметтік зерттеу мынаны көрсетіп берді: қаржылық қатынастағы жетістіктің 85%-і менеджердің әріптестерімен тіл табыса білу қабілетіне, яғни оның жеке басынын қасиетімен әрі адамдарды басқара білуімен байланысты.
¥жымды басқаруда менеджер білуі тиіс үш фактордың орны ерекше:
• ұжым жұмысын ұйымдастыра білу;
• әр қызметкермен тіл табыса білу;
• ұжым алдына қойылған міндеттерді шешу үшін әр қызметкерге ықпал етудің тәсілін таба білу.
Менеджердің ұжым еңбегін ұйымдастыра білуі міндеттерді ұжым мүшелеріне жаңылыспай бөліп беру, нақты тапсырмалар беру, оларды нақты көрсеткіштермен (сандық және сапалык) көрсету, тиісті тапсырманың орындалу уақытын анықтау, акпараттық базамен және техникалық құралдармен қамтамасыз ету,міндеттерді мерзімділігі мен маңыздылығына карай жіктей отырып, оларды орындаудың кезегін анықтау қабілеттеріне негізделеді.
Менеджердің әр ұжым мүшесімен тіл табыса білуі біршама дәрежеде оның жеке басының қасиетіне байланысты, ол әр қызметкердің мінез-құлқын жақсы білуі керек әрі ұжым жұмысының нәтижесі басшы мен бағыныштының ынтымақтасып жұмыс істегендеріне қарай болатынын сезінуі тиіс.
Дамыған елдердің кәсіпорындарында билік орындаушыға (атқарушыға) беріледі. Сондықтан да іскерлік сипатындағы әңгімеде иландыра білудің маңызы жоғары әрі пікірлесушінің мінез-кұлқын білген дұрыс.
Бағыныштыға қатысты басшыға тән мінез-құлық стилінің екі түрі болуы мүмкін:
1) түсіндірмелері болатын директивалық нұсқаудың негізінде;
2) шешім қабылдауда, бастама көтеруде құқықтар беру. Мінез-құлықтың тиісті түрі қызметкердің өз еңбегінің нәтижесін арттырудағы кұзыреттілігі мен мүдделілігінің деңгейлеріне қарай таңдалады.
Францияда осы өлшемдер бойынша басшы мінез-кұлқын анықтайтын мамандардың төрт тобы бөліп көрсетіледі:
1) еңбек нәтижесіне құзыретті және мүдделі емес (мінез-құлықтың директивалық-ықыластандырғыш түрін пайдаланады);
2) еңбек нәтижесіне құзыретті болмаса да мүдделілік танытады (әдетте жас маман (тұрақты басшылықты қажет етеді);
3) құзыретті, алайда, мүдделі емес (мүдделілік жүйесін құру қажет);
4) құзыретті және мүдделі (бастама көтерудің кең ауқымды құқығын білдіреді).
Еңбекке деген ынтасын және энтузиазмын ояту үшін ұжымға ықпал етудің тәсілдерін таба білу. Бұл - менеджердің ең жауапты әрі күрделі міндеті. Осыған байланысты менеджердің әрбір қызметкердің жетістігіне көңіл бөле білуінің маңызы зор: жетістігі үшін оған (қызметкерге) алғыс айту, оның материалдық жағдайын жасау әрі оны еңбекке моральдық тұрғыдан ынталандыру. Осының барлығы менеджерді дайындаудың әэне қайта дайыидаудың арнайы жүйесін қажет етеді. Менеджерлерді дайындаудың жүйесі тек кәсіби оқытуды ғана қарастырмай, сонымен қатар ұжымды басқарудың әдістеріне, іскерлік әңгімелесудің өнеріне үйретуі керек.
III тарау Банктік менеджментті жетілдіру жолдары
Қазақстан Республикасындағы банктік басқарудың жоспарлауы. Стратегиялық жоспарлау ретінде ең алдымен ағымдағы және келешектік жоспар мен олардың уақтылы орындалуына бақылау жасалуы түсініледі. Банктердің көшпілігінде басқару процесі үш деңгейде өтеді. Шешімдерді мыналар қабылдайды:
а)жоғарғыбасшылық;
ә) бөлімше басшылары;
б)мамаңдандырылған функциональды бөлімдердің басшылары.
Стратегиялық жоспарлар, әдетте, 3-5 жыл мерзімге дейін құрылады. Стратегиялық жоспарлаудың кейбір жалпы жағдайлары бар:
- банктің жалпы стратегиясын эксперттер тобы әзірлейді және алғашқы инвестиция бөлінгенге дейін жоғары басшылық мақұлдап, қолдауы тиіс;
- стратегия жасап шығару барысында нақтылы іске асатын мақсаттар қойылып, оларға жетудің нақты жоспарлары жасалады;
- ұсынылатын жұмысты орындайтын мамандар аясы анықталады;
- қызметкерлерді, менеджерлерді және техникалық еңбеккерлерді даярлаудың стратегиясы ойластырылады;
- стратегиялық және ағымдағы жоспарлар үйлестіріледі,
- негізгі құрам мен тиісті тәртіппен даярланады;
Жоғары басшылық тарапынан стратегиялық жоспарлардың орындалуын үнемі бақылау жүзеге асырылады. Банктегі қаржылык менеджмент мыналарды басқарады:
- банктің меншікті капиталын;
- активтерін;
- қарыздың (заем) қаражатын;
- пассивтерін;
- пайданы;
- инвестициялық қоржынды;
- коммерциялық банктің өтемпаздығы.
Меншікті капитал - АҚ, не болмаса ЖШС (жауапкершілігі шектеулі серіктестік) нысанында құрылған коммерциялық банктің қай-қайсысының да қаржылық ресурстарының қажетті, ажырағысыз бөлігі. Меншікті капиталды жарғылық қор түрінде қалыптастыру дегеніміз - коммерциялық банктің іс-әрекеті басталуы алдындағы ізашар, міндетті түрде болатын кезең.
Меншікті капиталды басқару сапасы былайша бағаланады:
а) тартылған капиталдың (облигациялар, ұзақ мерзімді сипаттағы вексельдер) акционерлікке қатынасын анықтау (50%-тен аспауы тиіс);
ә) дивиденд төлемдерін ұқсас банктер тобы бойынша тиісті орташа көрсеткіштермен салыстырумен.
Әлемдік банк тәжірибесінде банк капиталының жеткіліктілігін бағалаудың негізгі көрсеткіштері мыналар:
- банк жарғылық капиталының ең аз шамасы;
- I және II деңгейдегі капитал арасындағы арақатынас (негізгі және екінші реттегі);
- тәуекелді ескеріп, безбенделген, I деңгейдегі капиталдың активтерге қатынасы ретінде есептелетін капиталдың жеткіліктілік коэффициенті;
- «левереджа» (тетік) коэффициенті;
- жиынтық капитал мен активтердің өсуі қарқының арақатынасы;
- активтердің сапасы.
Отандық тәжірибеде банктің меншікті капиталына мыналар кіреді:
- жарғылық капитал;
- резервтік капитал;
- әр түрлі қорлар;
- ағымдағы жылдың пайдасы.
Банктің белсенді операциялары банктің елеулі және белгілі бір бөлігін құрайды.
Активтерді басқарудың негізгі принциптеріне мьшалар жатады:
- активтер құрылымының мақсатқа сәйкес жөн-жосығын сақтау;
- белсенді операцияларды әртараптандыру (диверсификациялау);
- тәуекелділікті бақылау және резервтер құру;
- активтердің табысты болуын қалау.
Басқару жүйесіндегі коммерциялық банк. Стратегиялық менеджмент коммерциялық банкті басқару мәселелерін қаржы нарығының объектісі ретінде қамтиды.
Отандық банк жүйесін реформалау процесі елдің қаржылық секторын дамытуда өзінің жетекші орында екендігін көрсетті. 2003 жылдың 1 қаңтарында Қазақстанда жұмыс істейтін банктердің жалпы саны 38-ге жетті, оның ішінде мемлекеттік - 2.
2002 жылдың ішінде банктердің жиынтық мемлекеттік капиталы 32%-ға (37,9 млрд теңге) асты және 161,2 млрд теңгені құрады. Банк капиталдануының айтарлықтай өсуі жалпы банк жүйесінің баянды тұрақтылығының артуын айғақтайды. Сонымен бірге, 2003 жылдың 1 қаңтарында 33 банктің жиынтық меншікті капиталы 1 млрд теңгеге тең болды немесе артты. Капиталдандыру мен банктердің ресурстық базасының өсуі жағдайында депозиттердің едәуір түсімі есебінен банк активтерінің ұлғаюы жалғаса береді. 2002 ж. ішінде банктің жиынтық активтері 40,2%-ке өсті және 1145 млрд теңге сомасын құрады.
Республикада банк жүйесінің нығаюы мен қаржылық қызмет көрсететін қазақстандық сатушылардың клиеттерінің мүддесін қорғауға мүмкіндік беретін шаралар қабылдануда. Оларға мыналар жатады, мысалы:
- халықтың және зейнетақы қорларының ақшалай салымын 1999 ж. теңгенің құбылмалы бағамын енгізу кезінде құнсызданудан қорғау мақсатымен теңгелік депозиттерді айырбастау (конвертация) (бір валютаны қолданыстағы валюталық бағам бойынша басқасына айырбастау; қағаз ақшаны алтынға айырбастау мүмкіндігі);
- депозитгердің (оның ішінде заттай және талап етілгенге) кепілді міндетті сақтандыру қорының пайда болуы;
- 2000 ж. наурызында «ҚР-ның банк құпиялары мәселелері жөніндегі кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» ҚР Заңын қабылдау.
Коммерциялық банк стратегиясын құрудың типтік схемасына мыналар кіреді:
а) жалпы мақсат;
ә) уақытша ауқым;
б) стратегиялық бағдар:
- банктің болашақтағы рөлі;
- басқару міндеттері;
в) банктің жағдайын талдау:
- банктің жағдайын (статусын) бағалау;
- бэселестік позиция;
- клиенттермен қарым-қатынас;
- каржылық жағдай;
г)іс-әрекеттің жаңа ауқымын игеруде артықшылықтарды
анықтау:
- жаңа қаржылық қызмет көрсету;
- жаңа қаржылық қүралдар;
- жаңа клиенттер;
ғ) жаңа өндірісті құру жоспарын жасау;
д) нақты каржылық міндеттерді анықтау;
е) банктік әлеуеттің дамуы;
ж) стратегиялық жоспарлау мен жедел жоспарларды үйлестіру;
з) қосарланушы талдау жүргізу.
Коммерциялық банктің несиелік операцияларын басқаруға мыналар кіреді:
1) несиелік қатынастар технологиясы;
2) несиелік тәуекелділік.
Коммерциялық банктің пайдасын басқарудың құрамдас элементтері бұлар:
- банк кірістерін басқару;
- банк пайдасын қалыптастыруды бақылау;
- сандық және сапалық тұрғыдан алғанда банктің табыстылығы мен пайда деңгейін бағалау;
- банктік өнім мен көрсетілетін қызметтің тиімділігін бағалау.
Коммерциялық банктің өтеу алатындығы (өтемпаздығы) оның іс-әрекетіне берілетін сапалық сипаттама болып табылады. Ол коммерциялық банктің активтерді ақшалай қаражатқа уақтылы және шығынсыз есебінен салымшылардың қажеттіліктілектерін қанағаттандыруға қабілеттілігін көрсетеді./3.220-222б/
Қорытынды
Осы курстық жұмысымызды қорыта келе, банктік менеджмент-жаңа нарықтар құру үшін банктің, жекелеген орындаушыларының қызығушылығына әсер ету және клиенттердің қаржылық дамуына неғұрлым қолайлы жағдайлар мен операциялар жасау процесі.
Басқару қатнасы менеджмент предметі болып саналады. Банк капиталымен оның ресурстарымен басқару әдістерін, сондай-ақ активтер мен пассивтерді басқару кешені банктік менеджменттің объектісі болып табылады.
Банктік менеджментің қызметі: ұйымдастыру, жоспарлау, үйлестіру, ынталандыру, бақылау.
Банктік менеджмент банктік қызмет көрсетудің жаңа нарықтарын құру, өзгерістерді басқаруға, адам және ұйымдастыру әлеуетін артыруға қаржылық материалдық ресурстарды сауатты пайдалануға, коммерциялық есептер мен баланстар негізінде банк қызметін коммерцияландыруға бағдарланған.
Банктік менеджментінің ерекшелігі алға қойған мақсаттарға қатысты банктік менеджменттің бірқатар счандық, сапалық және әлеуметтіккөрсеткіштерді орындауға бағдарланатындығынан тұрады.
Сандық көрсеткіштердің банк қызматін басқарудың бүкіл аясына қатысы бар. Банк клиенттерімен олардың есеп шоттарының саны, депозиттер көлемі несие салымдары, инвеститциялар: банк жасайтын операциялар мен қызметтер көлемі.
Сапалық көрсеткіштер-банктің кірістері мен шығыстарын көрсеткіштері, қаржы айналымын жылдамдық көрсеткіштері, операцияларды жасауға жұмсалатын көп еңбекті қажет етушілік шығындар көрсеткіштері, банк көрсететін қызметтердің көлемі, құрылымы мен сапасы бойынша клиенттердің талант-тілектерін қанағаттандыру дәрежесінің көрсеткіштері.
әлеуметтік көрсеткіштер ұжым мүшелерінің кәсіби даярлықтарын дамытуды, олардың еңбекке қатынасын, әлеуметтік проблемеларды шешу дәрежесін сипаттайды.
Банктік менеджментті екі келіс тұрғысынан зерттеп-үйрену көзделеді: яғни банк қызметі тарапынан оған банктің әртүрлі операцияларын басқару жатады: ұжымды басқарудың екі үлгісін-жапондық басқару үлгісін және американдық басқару үлгісін бөліп көрсетеді.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1. Хамитов Н.Н. Банк ісі. Алматы: Экономика, 2006 ж.
2. Искакова З.Д. Банк ісі: оқу құралы. Қарағанды, 2006 ж.
3. Бердалиев К. Менеджмент: оқу құралы. Алматы: Экономика, 2005 ж.
4. Указ Президента РК, имеющий силу Закона "О банках и банковской деятельности в РК" от 31 августа 1995г.
5. Финансовый анализ: Учебник /Под ред. Ефимовой О.В.- М.: Бухгалтер, 2002г. - 528с.
6. Финансовый анализ в коммерческом банке: Учебник /Под ред.Шеремета А.Д.- М.:Финансы,2001г. - 256с.
7. Финансовый анализ в коммерческих и некоммерческих организациях: Учебник /Под ред.Гвозденко А.А.-М.:Финансы,2001г. - 320с.
8. Финансовый анализ коммерческой деятельности: Учебник /Подред.АбрютинойМ.С.-М.:Финпресса,2002г. - 176с.
9. Финансовый менеджмент: Учебник /Под ред.Павлова Л.Н.-М.:ЮНИТИ,2001г. - 269с.
10. Финансово-кредитный словарь /М.: Финансы и статистика
1983г.І-Ш тома.
11. Управление финансами: Учебное пособие Под ред. Кукукиной И.Г.-М.: Юристъ,2001г.
12. Управление финансами: Учебное пособие /Под ред. Тренева Н.Н.- М.: Финансы,2000г.
13. Банковское дело.Стратегическое руководство/ Под ред.Платонова В., Хиггинс М.: Консалтбанк,2001г.
14. Банковские риски под.ред. Зотова В.С., Бишкек,2000 г.
15. Банковское дело Под ред. Лаврушин О.И.-М.: Изд.РОСТО,1992г.
